كردند و تكيه‏شان را روی اصل عليت قرار دادند ماترياليسم ديالكتيك و
فلسفه ماركس با اصل هگل كه تكيه‏اش روی دليل بود و اصل عليت را طرد
كرده بود مخالفت كرد و دوباره به اصل عليت بازگشت ، خوب ! شما كه‏
پوسته‏های ايده‏آليستی را دور انداختيد ، يكی از چيزهايی كه بايد دور
بياندازيد ، اين ضرورت منطقی است ، يعنی آن گونه ضرورتی كه هگل می‏گفت‏
، و به تعبير ما ضرورت ذاتی ( 1 ) .
اگر ما ديالكتيك هگل را به شكلی كه او گفت كنار بگذاريم : به اين‏
معنی كه " اصل دليل " را كنار بگذاريم ، آن ضرورت منطقيش هم به دنبال‏
آن كنار رفته و دو مرتبه " اصل عليت " به ميان می‏آيد ، يعنی ديگر نمی‏

31