برای خودش می‏سازد و اين خصلت عجيبی است در موجود زنده و اصالت حيات‏
را می‏رساند و نشان می‏دهد كه حيات يك نيروی سوار بر ماده است و حاكم بر
ماده است و به قول حكما صورت جوهری است حاكم برماده و متصرف در ماده.
مثلا يك حيوان را اگر محيطش را عوض كنيم و محيط جديد ، مقتضيات جديد
داشته باشد می‏بينيم كه اين حيوان از درون خودش به طور خودكار يك وضعی‏
بوجود می‏آورد كه بتواند با وضع جديد زندگانی كند ، و حتی گاهی عضوی بوجود
می‏آورد .
اين مطلب را مرحوم حاج ميرزا علی آقا شيرازی از شيخ الرئيس نقل‏
می‏كردند ولی من خودم الان يادم نيست ، در جائی از كلمات شيخ ديده باشم ،
شايد در كتب طبی شيخ چنين مطلبی هست ، به هر حال ايشان از شيخ نقل‏
می‏كردند كه : ديده شده است كه بعضی مرغها را كه بدون خروس زندگی‏
می‏كردند و احتياج داشتند كه خودشان از خودشان دفاع كنند ، كم كم آن سيخك‏
پشت پايش رشد می‏كند و مانند خروسها می‏شود ، تا در موارد لزوم برای دفاع‏
از خودش استفاده كند و آنرا مانند سر نيزه‏ای بر سر و سينه دشمن بزند ،
اين مطلب به اين معنی است كه وقتی حيوان خودش را مواجه با دشمن می‏بيند
فكر و نفس او و به قول شيخ اشراق رب النوع ، يا بالاخره يك قوه مدبر او
را به وسيله جديدی مجهز می‏كند . در مورد دست‏های خاركن‏ها كه مقتضای كار
پوستهايش كم كم خشن و مانند چرم می‏شود كه به آسانی می‏تواند هر نوع خاری‏
را با دست خرد بكند ، معمولا گفته می‏شود " عادت " كرده است ، يعنی چه‏
؟ يعنی با خار سر و كار داشته و كم كم در برابر آن مقاوم شده ؟ چرا يك‏
جماد ( مثلا پارچه ) اگر با چنين وضعی مواجه شود عادت نمی كند ، و مقاوم‏
نمی شود ، بلكه پاره خواهد شد ، و اين موجود زنده عادت می‏كند ؟ [ پس‏
اين پديده را بايد تفسير كرد ، تفسيرش اين است كه ] : روح ، در واقع‏
پوست بدن را جوری می‏سازد كه بتواند مقاومت كند ( 1 ) .
تنها حرفی كه آمدند گفتند اين بود كه نياز اين حالت را بوجود می‏آورد .
جوابش خيلی روشن است ، نياز از آن جهت كه نياز است نمی تواند بوجود
آورنده چيزی باشد ، چون نياز يعنی احتياج و احتياج خودش واقعيتی نيست .
بله ، احتياج زمينه قابل را بوجود می‏آورد ، ولی زمينه فاعلی كه به اين‏
جور چيزها بوجود نمی آيد . صحبت از علت اين گونه تصرفات است ، و اين‏
كه بوجود آورنده اين تطبيق با شرائط چيست ؟ مرتب می‏گويند : احتياج ،
احتياج ما هم قبول داريم كه اين كارها در زمينه احتياج بوجود می‏آيد ، ولی‏
صحبت از اين است كه فاعلی چيست ؟ احتياج كه نمی تواند فاعل باشد .
خوب ، اگر اين جور است ، اين پارچه هم مثلا

پاورقی :
1 - اشكال : در جمادات هم گاهی چنين حالتی پيدا می‏شود . مثلا سيمان در
كنار سدها در اثر تماس با آب مقاومتش بيشتر می‏شود .
جواب : اين در اثر تماس با آب چنين می‏شود ، نه براساس نياز و
اقتضای محيط در واقع در اين جا خاصيت منفعل با خاصيت فعال اشتباه شده‏
است . مثلا كفش انسان با پا منطبق می‏شود ، اين بدان معنی نيست كه از
طرف كفش كاری انجام می‏گيرد ، بلكه اين خاصيت انفعالی است و حالتی‏
است كه كفش در برابر پای خاص پيدا می‏كند و اين پا است كه اين حالت‏
را بوجود می‏آورد ، و اين غير از آنست كه خودش ، خودش را چنين كند . در
جمادات تنها مسئله انفعال است نه فعل .

149