آيا كسى كه ميگويد : على بن ابيطالب كافر شده است ، و بايد توبه كند مستحق نفرين و هلاكت نيست ؟
دقت فرمائيد : على بن ابيطالب بايد توبه كند چه كسى از چه چيزى بايد توبه كند ؟ بار ديگر دقت فرمائيد : على بن ابيطالب بايد توبه كند از چه چيزى ؟
از كفر شبيه به اين دستور را قضات نابكار آتن به سقراط صادر فرمودند كه بايد توبه كنى از چه چيزى ؟ از سقراط بودن زيرا احساس ضرورت ارشاد و تعليم و تربيت جامعه چنان سطوح روانى سقراط را بخود مشغول داشته بود كه اگر آنرا انجام نميداد ، سقراطى وجود نداشت . خوارج ميگفتند : فرزند ابيطالب از كفر توبه كند ، اين نابخردان لجوج و ضد اسلام كه پيشانيشان از سائيده شدن بخاك پينه هم بسته بود ، كفر ورزيدن امير المؤمنين عليه السلام را ثابت تلقى نموده و با پيشنهاد توبه ثبوت كفر را به امير المؤمنين مسلم مينمودند چنانكه اگر سقراط توبه ميكرد ، خود دليل آن بود كه آن شخصيت فسق و انحراف و ارتدادى را مرتكب گشته بود سقراط به اين حيلهگريها لبخند ميزد و به عقول تباه شده آن پيشنهاد كنندگان تأسف ميخورد . حالا ببينيم خوارج با اين پيشنهاد يا به خيال خودشان با اين دستور از امير المؤمنين چه ميخواستند ؟
[ 236 ]
مسلم است كه خوارج حداقل پيشتازانشان بخوبى ميدانستند كه على كيست و الا بيعت به او نميكردند و در جنگهاى صفين حاضر نميشدند . اگر در آن روز از آنان مىپرسيدند كه براى چه به على بن ابيطالب بيعت نموده و بهمراه او وارد كارزار و جنگ با معاويه شدهايد ؟ ترديدى نيست كه آنان همان دلايلى را ميآوردند كه ياران آنحضرت در نظر داشته و با همان دلايل به جانبازى و فداكارى در حضور او پرداخته بودند . آن دلايل همانست كه احمد بن حنبل در يك جمله مختصر درباره امير المؤمنين بيان كرده است كه فضايل و عظمتهائى كه درباره على بن ابيطالب ( ع ) ثابت شده است ، در حق هيچ يك از صحابه پيامبر ديده نميشود . باضافه حق قانونى زمامدارى كه منحصر در آن حضرت بوده است .
خوارج چه ميخواهند ؟ آيا ميخواهند كه فرزند ابيطالب از ولايت اعظم كه در جمله پيامبر به او داده شده بود
( من كنت مولاه فهذا علىّ مولاه ) .
گفت هر كس را منم مولا و دوست
ابن عم من على مولاى اوست
توبه كند آيا از نسبت خود به پيامبر اسلام كه نسبت هارون به موسى عليهما السلام بود توبه كند
( يا علىّ أنت منّى بمنزلة هارون من موسى إلاّ أنّه لا نبىّ بعدى ) ( اى على ، نسبت تو با من نسبت هارون با موسى است ، جز اينكه پس از من پيامبرى نيست ) آيا از حق محورى خود توبه كند ( علىّ مع الحقّ و الحقّ مع علىّ ) ( على با حق و حق با على است ) آيا از نفس پيامبر بودن توبه كند فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْنائَنا وَ أَبْنائَكُمْ وَ نِسائَنا وَ نِسائَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبينَ 1 ( بآن نصارى بگو : بيائيد هم شما و هم ما فرزندان و زنهايمان و خودمان را بياوريم و سپس با ناله و با سوز و گداز لعنت خدا را به دروغگويان قرار بدهيم ) باتفاق همه مفسرين مقصود از انفسنا در اين آيه مباهله پيامبر و على بن ابيطالب ( ع ) بوده است . آيا از اينكه همواره در حال رؤيت حق زندگى ميكرد توبه كند ؟
( لم أعبد ربّا لم اره ) ( نپرستيدم
-----------
( 1 ) آل عمران آيه 61 .
[ 237 ]
خدائى را كه نديدهام ) آيا از آن زهد و تقوى و شجاعت و عشق به اسلام و عدالت توبه كند ؟ على بن ابيطالب يعنى تجسمى از اين حقايق كه گفتيم ، پس بنا بدستور خوارج على بن ابيطالب بايد از اسلام توبه كند بيائيم به مسئله حكميت ، در تفسير خطبههاى گذشته از روى تواريخ معتبر اثبات كرديم كه امير المؤمنين ناراضىترين مرد از مسئله حكميت بود و پذيرش پديده حكميت از سوى آنحضرت ناشى از اكراه و جبرى مطلق بود كه خود همين خوارج از گردانندگان عوامل آن اكراه و اجبار بودهاند . آيا با اينحال امير المؤمنين آنها را نفرين نكند و دمار از روزگارشان بر نياورد . 8 ، 12 فاوبوا شرّ مأب و ارجعوا على أثر الأعقاب . اَما إنّكم ستلقون بعدى ذلاّ شاملا و سيفا قاطعا و أثرة يتّخذها الظّالمون فيكم سنّة ( برويد بسوى بدترين سرنوشت و عقب گرد كنيد و برگرديد [ به جاهليت حيوانى خود ] بدانيد پس از من يك ذلت و خوارى فراگير ، شما را احاطه خواهد كرد و شمشيرى براى بديدارتان خواهد آمد و استبدادى كه ستمگران آن را در ميان شما سنت اتخاذ خواهند كرد به سراغتان خواهد آمد ) .
اين جملات دو مطلب را بيان ميكند :
مطلب يكم امير المؤمنين بدترين سرنوشت را از خداوند براى خوارج ميخواهد ، زيرا آنان در برابر حق مقاومت كردند و شمشير رو به على ( ع ) كشيدند و بدتر از همه اينكه آن انسان تجسم يافته از اسلام را تكفير كردند و گفتند : بايد توبه كنى سرنوشت بدى كه امير المؤمنين ( ع ) براى آنان خواسته است ، هم در دنيا گريبان آنان را گرفت كه هر چه توالد و تناسل كردند ، با ذلت و خوارى از بين رفتند و هلاك شدند و هم در آخرت كه عذاب خداوندى را سزاوار گشتند . ذلت و خوارى در زندگى دنيوى را در جمله بعدى هم صريحا فرمودند كه : ( بدانيد پس از من يك ذلت و خوارى فراگير شما را احاطه
[ 238 ]
خواهد كرد و شمشيرى بران به ديدارتان خواهد آمد ) . ابن ابى الحديد در شرح نهج البلاغه مجلد چهارم از صفحه 132 تا 278 داستان جنگهائى كه خوارج پس از امير المؤمنين ( ع ) براه انداختند و مردانى از خوارج كه سردمدارى آنان را بعهده گرفتند و بالاخره مطابق پيشگوئى غيبى كه امير المؤمنين درباره اين گروه مارق و خارج از دين ابراز فرموده بود ، متلاشى شدند و از بين رفتند مطرح كرده است . ابن ابى الحديد داستان خوارج را با اين جملات شروع مىكند : « بدان ، گروه خوارج كه بر امير المؤمنين عليه السلام خروج كردند همانها بودند كه در جنگ جمل و صفين تا پيش از مسئله حكميت » با آنحضرت بودند و اين خطاب و نفرينى كه در جملات مورد تفسير فرموده است ، درباره خوارج است و آنچه را كه در جملات مزبوره فرموده است ، خبر از آينده آنها است . و همانطور كه آنحضرت خبر دادهاند بوقوع پيوست ، زيرا خداوند متعال ذلت و خوارى فراگير و شمشير بر ان و استبداد را بر آنان مسلط ساخت و روزگار آنان بهمين منوال گذشت ، يعنى تدريجا در حال اضمحلال و هلاكت بودند ، تا خداوند آنها را و جمعيتشان را فانى و نابود ساخت . خوارج از شمشير مهلب بن ابى صفره و فرزندانش هلاكت بنيان كن و مرگ سريعى ديدند .
سپس هر يك از سردمداران خوارج را كه عدهاى را دور خود جمع نموده و با مردم مىجنگيدند و بالاخره مغلوب مىگشتند مطرح و تا حدودى مشروح به داستان خروج و كشته شدن آنها مىپردازد . از جمله سردمداران خوارج :
[ 239 ]
خارجى قاتل خارجى 1 عروة بن جدير اين خارجى در زمان معاويه بدست زياد كشته شد . ( مقصود ما از قاتل اعم از قتل بالمباشره و تسبيب است ) .
2 نجدة بن عويمر الحنفى ابو فديك 3 حوثرة الاسدى مردى از قبيله طى 4 قريب بن مرة مردانى از قبيله بنى طاحيه و مزينه 5 زحاف الطائى مردانى از قبيله بنى طاحيه و مزينه 6 نافع بن الازرق الحنفى سلامة الباهلى احتمالا 7 نجدة بن عامر مجهول 8 عبيد اللّه بن بشير بن ماحوز يكى از لشكريان مهلب بن ابى صفرة 9 حارثة بن بدر الغدائى مردى از قبيله تميم 10 الزبير بن على السليطى عتاب بن ورقاء 11 قطرى بن الفجائة المازنى مجهول 12 عبد ربه الصغير يكى از لشكريان مهلب 13 شبيب بن يزيد الشيبانى در آب غرق شده است 14 عروة بن اديه زياد 15 مرداس بن حدير عبيد اللّه بن زياد 16 بلجاء ( زنى از بنى حرام ) عبيد اللّه بن زياد دستور داد دستها و پاهايش را قطع كردند و در بازار انداختند .
17 عمران بن حطان در كوفه هلاك شده است .
18 عبد الرحمن بن ملجم امام حسن عليه السلام 19 مستورد سعدى معقل بن قيس رياحى 20 ابو الوازع الراسبى عبيد اللّه بن زياد 21 عمران بن الحارث الراسبى حجاج بن باب الحميرى 22 عبد اللّه بن يحيى مجهول 22 مختار بن عوف مجهول
[ 241 ]
