نظريه دوم ميگويد : خداوند امور آينده را نمىداند
و اين عدم علم به آينده را به عدم درك آينده تشبيه نموده و گفتهاند : چنانكه خداوند امور آينده را درك نمىكند ( چون واقع نشدهاند ) همچنان امور آينده را نيز نمىداند .
ابن ابى الحديد اين نظريه را به هشام ابن الحكم نسبت داده است اين نسبت از ابن ابى الحديد كه محقق مطلعى است ، بسيار بعيد و ناروا است ، زيرا هشام بن الحكم از بهترين تلاميذ امام صادق عليه السّلام بوده و آنحضرت علاقه شديدى به او داشت ، و محال است كه هشام با داشتن فكر انحرافى مورد
-----------
( 1 ) البقره آيه 255 .
[ 67 ]
توجه امام صادق ( ع ) كه علم قرآن در نزد او و پدران و فرزندانش بود ، قرار بگيرد . و اما استدلالى كه به ادعاى فوق كردهاند ، باضافه اينكه با آيات قرآنى مردود است ، مبناى صحيحى ندارد ، زيرا مبناى استدلال فوق براينست كه چون حوادث آينده را خدا درك نميكند ، پس علم بآنها نيز ندارد ، اشكال اين مبنا اينست كه اگر مقصود از درك همان دريافت علمى است ، اين اصل ادعا است و نمىتواند ادعا را ثابت كند و اگر مقصود از درك دريافت تأثرى است ،
دريافت تأثرى درباره خداوند امكان ناپذير است ، چه از حوادث گذشته باشد و چه از حوادث حاضر و آينده . ممكن است اين مدعيان مبناى استدلال خود را بر عدم وقوع حوادث آينده قرار بدهند و بگويند : چون حوادث آينده تحقق پيدا نكرده است ، لذا نميتوانند معلوم خداوندى بوده باشند . خطاى آشكار اين مبنا در اين است كه اين مدعيان رابطه زمان را با خدا مانند رابطه ما با زمان تصور كردهاند . يعنى چنانكه قرار گرفتن يك رويداد در آينده ، آنرا از درك و علم ما بر كنار مىسازد ، همچنين از درك و علم خداوندى نيز بر كنار مينمايد اينان نميدانند كه همه حوادث و رويدادهاى عالم هستى از آغاز تا بانجام بدون طناب ممتد زمان و يكى در كنار ديگرى ، نه يكى پس از ديگرى براى خدا معلوم است .
اى بر ورق تو درس ايام
ز اغاز نوشته تا بانجام
نظامى گنجوى
جهان خلق و امر از يك نفس شد
كه هم آندم كه آمد باز پس شد
ولى آنجايگه آمد شدن نيست
شدن چون بنگرى جز آمدن نيست
تعالى اللّه قديمى كاو بيكدم
كند آغاز و انجام دو عالم
جهان خلق و امر آنجا يكى شد
يكى بسيار و بسيار اندكى شد
شيخ محمود شبسترى
