3 نفوذ شگفتانگيز معانى آيات قرآنى در همه سطوح روانى آدمى
باين معنى كه مفردات و تركيباتى كه در يك آيه قرار گرفتهاند ، در درجهاى از فصاحت و زيبائى مىباشند كه موجب بروز جذبه روانى مافوق شعر ميگردند .
در حدود شش هزار و ششصد و شصت و شش آيه كه قرآن را تشكيل ميدهند از امتياز مزبور برخوردار هستند . با اينحال هيچ يك از محتويات اين آيات نه تنها مخالف عقل و منطق نميباشند ، بلكه بجهت توافق شديد آيات با وجدان و فطرت پاك و عقل سليم ، دليل آنها همراه خود همان قضايا است و براى اثبات حقبودن آن محتويات ، تنها درك آنها كافى است . وقتى كه آيه قرآنى ميگويد :
وَ اَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ اِلاَّ ما سَعى . وَ اَنَّ سَعُْيَهُ سَوْفَ يُرى 1 ( و نيست براى انسان مگر سعى او و قطعا سعى او بزودى ديده خواهد شد ) . با اندك انديشه درباره احساس عميق درونى كه ديناميسم حيات كار است و با كمترين توجه بر اينكه هيچ كنشى در جهان هستى بدون واكنش نخواهد بود ، محتواى آيه مزبور بدون احتياج به تنظيم فرمولهاى رياضى و اشكال منطقى ارسطوئى از درون آدمى نمودار ميگردد . البته اين نكته را در نظر ميگيريم كه اينگونه بهرهبردارى عالى از قرآن مخصوص آن انسانهائى است كه با قلبى بىآلايش ،
عشق به درك كمال و گرايش به آن دارند و نيروى تميز حق از باطل را در
-----------
( 1 ) النجم آيه 39 .
[ 266 ]
درونشان خفه نكردهاند . حقيقت اينست كه مهمترين مختص سلامت و پاكى فطرت آدمى ، عشق به حقيقتيابى است كه تا آلودگىهاى پست حيوانى آنرا محو نساخته باشد ، خود همان عشق موقعيت و مسير او را در تكاپوى به سوى كمال مشخص و اثبات ميكند ، اين منطقى كه از نهاد چنين عشق سازنده به وجود ميآيد ، مافوق همه منطقهايى كه با صحت و بطلان مواد خام خود كارى ندارد :
عشق آمر كل ما رقعهاى او قلزم و ما قطرهاى
او صد دليل آورده و ما كرده استدلالها
ديوان شمس غزل يكم و اينست معناى جمله امير المؤمنين عليه السلام در پايان اين خطبه :
و انّ القرآن ظاهره انيق ( و ظاهر قرآن زيبا و شگفتانگيز است ) .
