توضيحاتى مربوط به نظريات ابن خلدون درباره كار و ارزش آن
تقسيم مواد اندوخته و منافع به دو قسمت اساسى :
-----------
( 1 ) مقدمه ابن خلدون صفحه 380 تا 382
[ 61 ]
الف معاش عبارتست از آن مواد و منافعى كه در برطرفكردن احتياجات ضرورى زندگى بهرهبردارى مىشود .
ب ثروت و تجملات آن مواد و منافعى است كه اضافه بر احتياجات زندگى به معناى عمومى است ، و اختصاصى ناشى از نياز بهدارنده آنها ندارد .
بنابراين آن مواد و منافع كه مخصوص رفع نيازهاى ضرورى زندگى مادى است ، معاش انسان ناميده مىشود چه در قلمرو فرد ، چه در صحنه اجتماع و براى همه مردم .
مسئله بسيار مهمى كه در اين تقسيم پيش مىآيد و ابن خلدون آن را مورد توجه قرار نداده است ، اينست كه : دو مفهوم ضرورت و تجمل نسبى است و با كيفيتهاى گوناگون زندگى جوامع ، مخصوصا با تحولات رو به گسترشى كه در صنايع و خواستههاى انسان در بهرهبردارى از امتيازات زندگى ،
به وجود مىآيد . چيزى كه ديروز تجمل شمرده مىشد ، امروز ضرورت زندگى محسوب مىگردد .
پاسخ اعتراض مزبور به « ابن خلدون » اينست كه اين محقق در صدد تعيين ملاك ضرورت و تجملات و ثروت اندوخته نبوده است . او تنها به بيان رابطه مواد مفيد با زندگى بشرى و سه نوع آن قناعت ورزيده است . البته اين دو مسئله بسيار مهم ( ملاك دو نوع مفيد ) و ( نسبىبودن آنها ) بايد دقيقا مطرح شوند . به نظر مىرسد كه اگر ما مسئله يكم را بررسى كنيم ،
تكليف ما با مسئله دوم هم روشن مىگردد .
اكنون مىپردازيم به بررسى مسئله يكم ( ملاك « ضرورت » و « تجمل و ثروت اندوخته » ) و چون مفهوم ثروت اندوخته را در مباحث بعدى مطرح خواهيم كرد ، فعلا به تعريف اختصارى آن قناعت نموده به بحث از ملاك دو مفهوم مزبور مىپردازيم .
به طور كلى تعريف ثروت اندوخته چنين است :
[ 62 ]
هر ماده يا حق مفيدى كه اضافه بر معيشت آدمى بوده ، چه در حال ثابت و چه در حال جريان در راه معيشت استهلاك نشود . البته كميت و كيفيت معاش از نظر مقدار و زمان و چگونگى مواد و پديدههاى لازم براى معيشت بسيار گوناگون است و ملاك آن ، همان « رزق » است كه « ابن خلدون » متذكر شده و ما هم در مباحث بعدى آن را مطرح خواهيم كرد ، در نتيجه مىتوان گفت :
ثروت اندوخته عبارت است از مال و يا آنچه كه مفيد ماليت است ،
و اضافه بر رزق مىباشد .
