نوع چهارم

انسان خود را در مرحله بازدهى در ميدانى مى‏بيند كه نه تنها ارزش كار و فعاليتهاى فكرى و عضلانى خود را در اختيار قدرتمندان نمى‏بيند و نه تنها وجود خود را آلت و مهره ماشين ناخودآگاه تلقى نمى‏كند و نه تنها ارزش مزبور را به رضايت خام از زندگى نمى‏فروشد ، بلكه حيات شخصى و محدود خود را به وسيله كار و فعاليتهاى فكرى يا عضلانى با تمام آزادى شخصيت در اختيار جامعه‏اى مى‏گذارد كه وجود او را در آغوش گرفته ، در گذرگاه تكامل رو به كمال مى‏رود . اگر او احساس مى‏كند كه حياتش به وسيله كار و كوشش مستهلك مى‏گردد ، اين احساس را هم دارد كه اين استهلاك مانند استهلاك سيم‏هاى تار است كه در به وجودآوردن آهنگ حيات خود و جامعه ايده‏آل صورت مى‏گيرد .

اينست اصل سوم حيات معقول كه اسلام هدفى جز به‏وجودآوردن آن

[ 115 ]

براى انسانها ندارد .