نوع سوم ابعاد تاريخ كه شخصيت در آن منعكس مىشود
بعد يكم حوادث و رويدادهائى كه با سه نوع متفاوت علت و معلولى و تعاقب رويدادها و همزمان ، به گذشته خزيدهاند .
بعد دوم قوانين و اصولى كه تاريخ بر مبناى آنها حركت مىكند .
بعد سوم قوانين و اصول شناختهشده براى تفسير و توضيح تاريخ .
بعد چهارم تنوع خاص تاريخ جامعه .
[ 198 ]
بعد پنجم كميت و كيفيت تأثير گذشت زمان در نمايش رويدادها .
بعد ششم كميت و كيفيت تأثير گذشت زمان در نمايش شخصيتها .
بعد هفتم عامل يا عوامل محرك تاريخ .
بعد هشتم ارتباط تواريخ جامعههاى مربوط با يكديگر .
بعد نهم مقدار و چگونگى تأثير محيطهاى جغرافيائى جوامع در تاريخ خود .
بعد دهم چگونگى حركت در تاريخ ، آيا تاريخ هر جامعه تكاملى است ؟ و بر فرض تكاملى بودن ، مستقيم است يا مارپيچى ؟ آيا كل تاريخ بشرى حركت تكاملى دارد يا نه ؟ و اگر حركت تكاملى دارد ، مستقيم است يا مارپيچى ؟ مسلم است كه هر يك از ابعاد انواع سهگانه مباحث فراوانى دارد كه تاكنون مقدارى از آنها مورد بحث انسانشناسان و محققان در جامعهشناسى و كاوشگران تاريخ قرار گرفته است . نيز جاى هيچگونه ترديدى نيست كه محاسبه موقعيت شخصيتها با هريك از ابعاد سى و هفتگانه شخصيت و جامعه و تاريخ مسائل خاصى را مطرح مىكند . آنچه كه مربوط به بحث كنونى ما است ،
ملاحظه چند بعد از انواع سهگانه براى تعيين و ارزيابى موقعيت و تأثير شخصيتها در جامعه و تاريخ مىباشد . اين تعيين و ارزيابى را در چند مبحث زير بررسى مىكنيم :
