نوع يكم ارزش استعمال
اين ارزش داراى سه بعد اساسى است :
بعد يكم ، آن خواص عينى مفيدى است كه در مواد عينى وجود دارد :
[ 138 ]
خواص طبيعى و شيميائى و فيزيكى و غيره .
بعد دوم ، عبارت است از محدوديت موضوعى كه داراى خواص مفيد است ، به همين جهت است كه هوا و اشعه آفتاب و آب و ديگر مواد عمومى كه در طبيعت فراوان است ، با اينكه همه آنها مفيد و داراى ارزش مىباشند ولى به جهت فراوانى ، تبديل به بها ( قيمت ) نمىگردند .
بعد سوم بعد انسانى ارزش است ، مفيديت كه يكى از عناصر اساسى ارزش است ، از اين بعد بوجود مىآيد . اگر بعد انسانى ارزش را در نظر نگيريم ،
جنبه عينى و طبيعى آن ، جز خواص و پديدههاى عينى موضوع كه مانند ساير خواص و پديدههاى طبيعى در مجراى تحليل و تركيب قرار مىگيرند ، چيزى ديگر نيست .
همچنين يك كارگاه بسيار معظم كه داراى هزاران دستگاههاى ماشينى ميباشد ، با قطع نظر از رابطه مفيد محصول آن با انسان ، آهنپارههايى هستند كه داراى اجزاء و روابط و مختصات مكانيكى ميباشند كه كار و كوشش بشرى آنها را به وضع مطلوب درآورده است . با نظر به بعد انسانى ارزش است كه ارشاد و تعليم افراد جامعه براى فهم و توجيه صحيح ارزشها ضرورت حياتى پيدا مىكند . يعنى اين وظيفه بعهده مديران اجتماعى و متصديان رهبرى جامعه است كه مفيديتهاى واقعى را از مفيديتهاى هوى و هوس و تمايلات پست تفكيك نمايند و آنچه را كه مفيديت واقعى به ابعاد حيات معقول انسانها دارد ،
تقويت نمايند ، تا سودجويان دست به توليد كالاهاى تجملاتى و وسيله اسراف و اشباعكننده هوى و هوس و تمايلات پست نبرند . بدينجهت است كه در مكتب اسلام هرگونه كار و كالايى كه به ضرر جسمانى يا روانى يا تنها براى ارضاى هوىپرستى و تجملات مضر كمك كند ، ممنوع مىباشد . مانند توليد مسكرات و هرگونه وسيله تخدير ، وسايل قمار ، مجسمهها براى پرستش و وقتگذرانى بيهوده و آرايشگرى در انسانها و در مواد معيشت ، كه خلاف واقعيت را نشان مىدهند ،
سحر و جادو و شعبدهبازىها و رقاصى و وسايل و هرگونه كار و كالا براى
[ 139 ]
تقويت ظلم ظالم و رباخوارى و احتكار و غيره .
