وجود نياورده ، اين احساس مذهبی است كه اينها را به وجود آورده .
می‏گويد مثل بيانات فلاسفه و متكلمين مثل اين است كه يك كتابی را از
زبانی به زبان ديگری ترجمه كنند . در واقع آن چيزی كه اين حرفها را به‏
وجود آورده دل بشر است ، فطرت بشر است ، بعد به اين صورت درآمده است‏
.
- آن حس مذهبی است .
استاد : بله ، يا آن حس مذهبی انسان است كه در هر كسی هست . يك‏
كتاب كوچكی اين آقای دكتر شريعتی خودمان ترجمه كرد [ به نام ] نيايش ،
شركت انتشار چاپ كرد . نيايش مال همين الكسيس كارل معروف است . او
راجع به اصالت دعا بحث می‏كند ، چون دعا هم عبادت است . كارل از آن‏
كسانی است كه خيلی اصرار دارد روی اين حس مذهبی كه حس مذهبی يك حس‏
اصيلی در انسان است . مثلا درباره دعا می‏گويد : دعا پرواز روح است به‏
سوی خدا ، پرواز واقعی روح است به سوی خدا .
فريد وجدی در دائره المعارف از رنان نقل می‏كند كه گفته است :
" ممكن است روزی هر كه را دوست می‏دارم نابود و از هم پاشيده شود ،
هر چه كه در نزد من لذت‏بخش‏تر و بهترين نعمتها حيات است از ميان برود
و نيز ممكن است آزادی به كار بردن عقل و دانش و هنر بيهوده گردد ولی‏
محال است كه علاقه به دين متلاشی يا محو شود بلكه همواره و هميشه باقی‏
خواهد ماند و در كشور وجود من گواهی صادق و شاهدی ناطق بر بطلان ماديت‏
خواهد بود " .
در اين زمينه خيلی سخنها گفته شده است . مطلبی را كه اخيرا من خودم‏
برخورد كرده و پيدا كرده‏ام برای شما نقل می‏كنم . يك كتابی اخيرا دستم‏
افتاده ، شايد هم اخيرا منتشر شده به نام دنيايی كه من می‏بينم از اينشتين‏
، مجموعه‏ای است از يك سلسله نامه‏ها يا مقالات و سخنرانيهايی كه اين مرد
در موضوعات مختلف كرده ، اينها را جمع كرده‏اند و شايد اصل كتاب هم به‏
همين صورت است ، حالا خودش يا كس ديگر جمع كرده نمی‏دانم . متأسفانه‏
اين كتاب يا خيلی بد ترجمه شده و يا خيلی بد چاپ شده ، چون وضع عبارتها
مغشوش است و من نمی‏دانم مترجم ضعيف بوده است يا در وقت چاپ بعضی از
كلمات يا حرفها افتاده است ، ولی خوب اين قدر نيست كه از

38