خدشه‏ای بر برهان " محرك اول "

آنچه شايد از همه مهمتر به نظر برسد ، خدشه‏ای است كه اخيرا وارد
كرده‏اند و آن اين است كه می‏گويند فيزيك امروز اين اصل را قبول ندارد كه‏
نفس حركت به عامل و محرك احتياج داشته باشد ، حركت به عامل احتياج‏
ندارد ، بلكه تغيير حركت به عامل احتياج دارد . مقصود از " تغيير حركت‏
" اين است كه وضع حركت عوض شود ، خواه تندتر يا كندتر شود يا تغيير
جهت بدهد . آن محركی كه ارسطوئيين ( 1 ) گفته‏اند غير از آن عاملی است‏
كه فيزيك امروز می‏شناسد . در جلسه پيش هم به يك مناسبت ديگری اين‏
بحث پيش آمد و عرض كرديم آنچه كه تجربيات علمی امروز ثابت می‏كند ،
رابطه حركت است با عامل خارج از وجود متحرك ، در صورتی كه از نظر
فلسفی عامل حركت هميشه در داخل جسم متحرك است و عامل خارجی عامل دست‏
دوم است نه عامل دست اول ، و آنچه ارسطو و ارسطوئيين گفته‏اند اگر درست‏
هم نباشد بايد به دليل ديگر درست نباشد نه به دليل آنچه كه در فيزيك‏
امروز گفته می‏شود . اين حرفی كه آنها به ارسطو نسبت می‏دهند كه " حركت‏
به محرك احتياج دارد " و محرك را هم عامل خارج از وجود جسم می‏دانند ،
اصلا برای من باوری نيست كه ارسطو چنين حرفی زده باشد تا بعد بوعلی و
نيوتن آن را رد كرده باشند .
چون ما نمی‏خواهيم روی اين برهان تكيه كنيم ، به صورت سربسته همين قدر
عرض كرديم ، كه بدانيد يك چنين حرفی در دنيا بوده است . اگر بخواهيم‏
وارد هر يك از اين براهين فلسفی بشويم ، خيلی طولانی می‏شود ، همين قدر
عرض كرديم تا از نظر تاريخی آشنايی مختصری پيدا شده باشد .

برهان " سينوی "

اما آن راهی كه عرض كرديم راه سينوی است ، يعنی راهی كه ابن‏سينا طی‏
كرده

پاورقی :
. 1 البته ما وقتی می‏گوييم ارسطو ، مقصودمان ارسطويی است كه در
كتابهای اسلامی منعكس است ، آن ارسطوی واقعی هر چه گفته است ، من‏
نمی‏دانم .

196