کتابخانه الکترونيکي انهار

اصلا وجود نداشته باشد ، و چنين عواملی هم در هستی وجود دارد . الهيون‏
معتقد به يك چنين عوالمی هستند ، چه در ما قبل اين عالم و چه در مابعد
اين عالم . هستی از مبدأ كل كه فائض می‏شود ، به حكم طبيعت عليت و
معلوليت و به حكم طبيعت خودش ، مرتبه به مرتبه نازلتر می‏شود ( 1 ) .
خواه ناخواه می‏رسد به مرتبه‏ای كه وجود آن قدر ضعيف است كه با نيستی‏
آميخته است . عالمی كه ما اكنون در آن هستيم ، آخرين تنزل نور وجود و
آخرين حد قوس نزول است ، منتها عالم كمال و تكامل است ، هستی در همين‏
عالم رو به تكامل و پر كردن نيستيها می‏رود كه باز برمی گردد روی قوس اول‏
خودش ، برمی‏گردد به هستی اول " « انا لله و انا اليه راجعون »" (2) .
اينكه عرض كردم كه در عالم ما هستی با نيستی توأم است و لازمه ذات‏
اين عالم اين است كه هستی و نيستی با يكديگر توأم بشود و بعد عرض كردم‏
كه عوالم ديگری هست [ كه چنين نيست ] ، برای اين است كه كسی خيال نكند
اصلا لازمه هستی اين است ، نه ، لازمه اصل هستی ، نامحدوديت و اطلاق است ،
هستی در ذات خودش نيستی را طرد می‏كند ولی هستی در مراتب نزول خودش كه‏
لازمه معلوليت است [ با نيستی توأم است ] . لازمه هر معلوليتی ( 3 ) اين‏
است كه مرتبه بعدی ناقصتر باشد . خود اين نقصان ، راه يافتن عدم است .
باز از آن مرتبه به مرتبه ديگری كه از آن ناقصتر است نزول می‏كند ، تا
می‏رسد به دنيای ما ، يعنی حالتی كه به آن می‏گوييم " ماده " كه همان قوه‏
محض است و از هستی فقط اين حظ و مرتبه را دارد كه بالقوه است ،
می‏تواند هستيهای ديگر را به خود بپذيرد . اين " می‏تواند بپذيرد " مبدأ
اصل حركت می‏شود و حركت لازمه ذات اين عالم است . " اين عالم ، عالم‏
حركت آفريده شده است " يعنی اصلا قوامش به تدريج است ، نه اينكه عالم‏
را اول قلمبه آفريده‏اند ، بعد كشش داده‏اند تا حركت پيدا كرده است ، يا
عالم را در لازمان آفريده‏اند . بعد اين زمان را كش داده‏اند تا شده است‏
زمان . زمان و حركت و تغيير و تدريج و . . . لازمه ذات عالم است . تأثر
و قبول كردن اثر از ديگری لازمه ذات اين عالم است ، يعنی ماده اين عالم‏

پاورقی :
. 1 لازمه معلوليت ، تأخر معلول از علت است ( تأخر وجودی ) .
. 2 بقره / . 157
. 3 معلوليت واقعی غير از معلوليتی است كه ما در عالم ماده می‏گوييم (
كه اصطلاحا علتهای اعدادی گفته می‏شود ) ، معلوليتی است كه معلول از ذات‏
علت ناشی شده باشد و علت ، منشأ ايجادی آن باشد .