" « اقرا و ربك الاكرم »"
باز بخوان ، پروردگار تو كريمتر است . آيا كريمتر است از هر كريمی يا
كريمتر است از اينكه فقط آفريننده باشد و هادی نباشد ؟ كريم خالق هادی‏
است .
" « الذی علم بالقلم ، علم الانسان ما لم يعلم »" ( 1 ) .
اين همان هدايت انسان است . پروردگار تو همان كسی است كه قلم را به‏
انسان تعليم كرد ، به انسان ياد داد كه قلم به دست بگيرد . قلم به دست‏
گرفتن ، نمونه و سمبلی است از خواندن و نوشتن و علم و در واقع تمام آثار
تمدنی بشر كه ناشی از خواندن و نوشتن و ضبط كردن و باقی گذاشتن و . . .
است .
اينجا ببينيد فصل " « اقرا باسم ربك الذی خلق ، خلق الانسان من علق
" ، باز دو مرتبه به عنوان يك فصل جديد : " اقرأ " بخوان ، بخوان به‏
نام آن پروردگار كه آفريد . كأنه می‏فرمايد : بخوان به نام آن پروردگار كه‏
انسان را هدايت كرد . با يك كلمه " اقرأ " ميان جمله قبل و جمله بعد
فاصله ايجاد شده ، خودش دو عنايت ، دو جهت را نشان می‏دهد .
البته نمی‏خواهم بگويم آيات هدايت به اين چهار آيه منحصر است . آن‏
مقداری كه الان در ذهن من هست و شايد همينها را من بيشتر از تفسير فخر
رازی ، در همان تفسير سوره " سبح اسم " گرفته باشم - اين چهار آيه‏ای‏
است كه عرض كردم . شايد آيات ديگری هم در قرآن باشد كه خلق و هدايت‏
به عنوان دو اصل جداگانه ذكر شده باشد ولی عجالتا ما اين چهار آيه را
بيشتر نداريم و بعيد است كه بيشتر از اين هم باشد ، چون او خيلی به‏
آيات قرآن احاطه دارد و [ اگر ] بيشتر [ می‏بود ] ذكر می‏كرد . البته ما
در قرآن آيات هدايت زياد داريم ولی مقصود اين است كه آياتی كه خلق و
هدايت را به عنوان دو دليل جداگانه از قرآن می‏شود فهميد ، عجالتا اين‏
چهار آيه است .
پس مسأله اتقان صنع به تعبير خود قرآن "« صنع الله الذی اتقن كل شی‏ء
" مربوط به ساختمان و ارگانيسم موجودات است . اين ساختمان با يك‏
تشكيلات و انتظاماتی

پاورقی :
> معروف ) ، گفته‏اند كه علق يعنی همان زالو و اين اشاره است به آن‏
اسپرمی كه در نطفه مرد هست كه می‏گويند زالو شكل است و شكم نسبتا گنده‏تر
و دم باريكتری دارد . به هر حال از بحث ما خارج است .
. 1 علق / 1 - . 5

107