کتابخانه الکترونيکي انهار

اين است كه به ماده می‏گوييم متصور به صورت شده است . همانطور كه تصور
ماده به صورت در مرتبه ذات ماده نيست ، بلكه در مرتبه تلبيس ماده به‏
صورت است كه همان مرتبه خود صورت است ، تعقل معقول نيز چنين است ،
يعنی نفس در مرتبه معقول ، عاقل است نه در مرتبه ذات و مرتبه قبل از
معقول ( 1 ) .
از اينجا جواب نقض به عليت هم داده می‏شود ، زيرا در آنجا دو مطلب‏
است ، يكی اينكه مفيض شی‏ء فاقد شی‏ء نيست بلكه وجود او را بحد اعلی‏
دارد ( 2 ) . و در اين مرتبه ذات علت است . البته بديهی است كه اين‏
مرتبه ، مرتبه شأنيت - البته نه به معنای قوه و استعداد - عليت و صحت‏
عليت است و نه مرتبه خود عليت ، مرتبه عليت و ايجاد و تجلی همان‏
مرتبه معلول است و بس .

بيان صدرالمتألهين در باب اتحاد عاقل و معقول

مرحوم آخوند بيانی در اسفار دارد كه می‏توان آن را به چند مقدمه ذيل‏

پاورقی :
1 - اما حقيقت اينست كه آنچه گفتيم كه ماده در مرتبه صورت متصور
است نه در مرتبه ذات ، مبتنی بر تركيب انضمامی و قول به استقلال هيولی‏
در مقابل صورت است . اما مطابق آنچه خود ما تحقيق كرده‏ايم هيولای اولای‏
مشائی درست نيست و فقط هيولای بمعنی الاعم مورد قبول است و هر صورتی‏
ماده است برای صورت بعدی و چون صور ، يك وحدت اتصالی و اشتدادی را
تشكيل می‏دهند پس به حكم اينكه معقول در مرتبه ذات ، معقول است پس در
مرتبه ذات ، عاقل است ، و از طرفی نفس بالضروره عاقل آن معقول است .
پس مرتبه ذات نفس و مرتبه معقول اتحاد دارند ، يعنی يك صورت وحدانی‏
اتصالی را تشكيل می‏دهند و همه ، مراتب نفس می‏باشند ، و حتی نسبت نفس‏
به معقول نسبت هيولای مشائی به صورت نيست ، بلكه نسبت اتحاد واقعی و
وحدت اتصالی است .
2 - از دو اشكال مزبور ، استاد فقط يك اشكال را بيان فرموده‏اند ظاهرا
اشكال دوم در اينجا فراموش شده است .