مقدم غير از وجود مؤخر است . نقل كلام می‏شود به آن وجود مقدم كه آن نيز
بنا به فرض عارض بر ماهيت است و چون عارض است معلول است و چون‏
معلول ذات است پس ذات بايد وجودی قبل از اين وجود معلول داشته باشد .
بار ديگر نقل كلام می‏شود به وجود قبل از اين وجود ، آن نيز چون عارض است‏
معلول است و چون معلول ذات است مسبوق است به وجود قبلی و هكذا الی‏
غير النهايه ، پس لازم می‏آيد ذات حق دارای بی نهايت وجود ذات باشد كه‏
هر كدام معلول ديگری است و اين تسلسل است و محال است ( 1 ) .

پاورقی :
1 - شك نيست كه حق تعالی وجود محض است ، و براهين متقن بر آن اقامه‏
می‏شود ولی برهانی كه در بالا نقل شده فوق العاده ضعيف است . زيرا اساس‏
اين برهان اينست كه وجود عارض ماهيت است و هر عارضی معلول است ، و
حال آنكه بنا بر اصالت وجود ، ماهيت از لوازم وجود است و در نيازمندی‏
و عدم نيازمندی به علت ، تابع وجود است ، اگر وجودی واجب و مستغنی از
علت باشد ماهيت آن نيز بالتبع واجب و مستغنی از علت است . ( رجوع‏
شود به سفر سوم اسفار ، همين فصل ) .

45