امكان ذاتی و استعدادی در كلمات مرحوم آخوند

در آنجا [ در مباحث فصل شانزدهم ] هم گفتيم كه از جمله چيزهائی كه در
كلمات مرحوم آخوند لااقل بصورت يك تضاد ظاهری مشاهده می‏شود راجع به‏
همين مطلب است كه آيا امكان استعدادی نوعی امكان ذاتی است ؟ نوع خاصی‏
از امكان ذاتی است ؟ در اين صورت واقعيتش با آن دو چيز نيست . يا نه‏
، امكان استعدادی و امكان ذاتی فقط تشابه لفظی دارند ؟ مرحوم آخوند در
بعضی كلمات خود تصريح می‏كند و در بحث مواد ثلاث ، در باب ، " اطلاق‏
امكان بر امكان استعدادی و امكان ذاتی به اشتراك لفظی و اسمی است " در
اين باره ادله زيادی می‏آورد كه در " منظومه " هم همين آمده است كه‏
امكان ذاتی و امكان استعدادی فقط اشتراك در لفظ دارند ، مثل اطلاق لفظ
شير بر شير دوشيدنی و شير درنده جنگل ، و از نظر معنی با يكديگر متباينند
. ولی در بعضی از كلمات ديگر ايشان اصرار دارد كه امكان استعدادی در
واقع نوعی از امكان ذاتی است . يعنی در واقع امكان ذاتی وقتی در ماديات‏
مطرح می‏شود ، همان امكان استعدادی است .
به هر حال اين خدشه و مناقشه در اين برهان به اين صورت وجود دارد .
آيا اين برهان را می‏شود از اين مناقشه نجات داد يا نمی‏شود ؟ و يا از راه‏
ديگری می‏شود استدلال كرد يا نمی‏شود ، اين را ما در فصل 16 بحث كرده‏ايم و
حتی يك راه ديگری كه بهتر از اين راه است ، ارائه داده‏ايم .

رابطه اين فصل با فصل بعد

مطلب ديگر اين است كه در فصل بعد يعنی بحث " ربط حادث به قديم "
مطالب اين فصل دوباره می‏آيد . و دليل اينكه مرحوم آخوند آن فصل را بعد
از فصل

296