الشی‏ء فصله الاخير " يعنی فصل يك ماهيتی است كه در درونش جنس هم وجود
دارد . نه اين است كه فصل يك نيم جداگانه‏ای از نيمه ديگر بنام جنس‏
باشد .
مثلا انسان ، آيا حيوان و ناطق است ؟ يا حيوان ناطق است ؟ اين دو خيلی‏
فرق می‏كند . اغلب در تعبيرات مسامحی اينجور گفته می‏شود كه انسان مركب‏
از دو جزء است : حيوان و ناطق . ولی اين مسامحه است ، انسان حيوان و
ناطق نيست آن طور كه مثلا آب اكسيژن و هيدروژن است ، بلكه انسان "
حيوان هو عينا ناطق " است . حيوانيتی است كه آن حيوانيت در ضمن ناطق‏
است ( 1 ) . الحيوان اما ناطق و اما

پاورقی :
1 - مرحوم آخوند از اين مقدمات يك نتايجی در باب معاد جسمانی می‏گيرد
( البته در يكی دو ورق بعد اشاره می‏كند ) يك بحثی ديگران و ما در باب‏
روح و بدن می‏كنيم كه تعبير دقيقترش آن چيزی است كه در اينجا هست . در
سطح عامه افراد چنين گفته می‏شود كه آيا شخصيت انسان به روحش است يا به‏
بدنش ؟ بعد استدلال می‏كنيم كه واقعيت هر شخصی به روحش است . يك‏
دليلش اين است كه می‏گوييم بدن متغير و متحول است و بعد از مدتی مثلا ده‏
سال تمام اجزاء قبلی بدن عوض می‏شود . يك سلسله سلولها می‏ميرند و
سلولهای جديد پيدا می‏شود ، سلولهای ديگر اگر نميرند ولی تغيير می‏كنند و
مثل خود جسم تغذيه می‏كنند و بدل مايتحلل دارند ، و عوض می‏شوند . در
مجموع يك انسان بعد از مثلا پنجاه سال يك ماده از آنچه كه در دوران‏
طفوليتش ، از اجزاء بدنش وجود داشته وجود ندارد ، ولی در عين حال اين‏
شخص همان آدم است . نه همان آدم است اعتبارا ، آن چنانكه به يك‏
رودخانه و يا شهر قديمی می‏گوييم همان است ، بلكه شخصا و حقيقتا همان‏
است . يعنی انسان كه اكنون احساس " من " می‏كند واقعا همان من گذشته‏
است ، نه اينكه خيال می‏كند اين همان من است و در واقع من ديگری است ،
و لذا در مسائل جزائی می‏گويند اگر واقعيت چنين باشد كه همانطور كه جسم‏
عوض می‏شود " من " هم عوض بشود ، مجازات مجرمی كه در سالها پيش‏
جنايتی مرتكب شده است موافق با عدالت نيست . برای اين كه اين " من‏
" غير از آن " من " است كه جرم را مرتكب شده است ، و صرف اينكه‏
اين شخص خودش خودش را همان می‏داند نبايد كافی باشد ، با فرض اينكه‏
اشتباه می‏كند و خودش خودش نيست . پس اين مسأله در سطح عاميانه چنين‏
مطرح می‏شود كه " من " واقعی ما روح ما است و روح ما باقی است و بدن‏
ما در " من " واقعی ما دخالت ندارد ، اين بدن برای ما حكم يك جامه را
دارد . >

28