مستأنف الكلام ( 1 ) ان شاء الله تعالی ، و لنا أيضا رساله معموله فی‏
حدوث العالم بجميع ما فيه حدوثا زمانيا ، و من أراد الاطلاع علی ذلك‏
فليرجع الی تلك الرساله ( 2 ) .
و مما يؤيد ما ذكرناه قول الشيخ الغربی فی " فصوص الحكم " : و من‏
أعجب الامر أن الانسان فی الترقی دائما و هو لا يشعر بذلك للطافه الحجاب‏
و رقته و تشابه الصور ( 3 ) ، مثل قوله تعالی : " « و اتوا به متشابها
" .
و قال فی " الفتوحات " : " فالموجود كله متحرك علی الدوام دنيا و
آخره ( 4 ) ، لان التكوين لا يكون الا عن مكون ، فمن الله توجهات علی‏
الدوام و كلمات ( 5 ) لا تنفد " و قوله : " « و ما عند الله باق » "
اشاره الی ما ذكرناه من بقاء كلمات الله تعالی العقليه الباقيه ببقاء
الله و دثور أصنامها الجسمانيه ( 6 )

پاورقی :
.
1 - يعنی در جواهر و اعراض .
2 - رساله كوچكی است در حدوث كه در مجموعه رسائل مرحوم آخوند چاپ‏
شده است .
3 - منظور اين است كه از بس كه فاصله‏های طی شده ظريف و لطيف است و
اينها را آنا فانا پشت سر می‏گذارد خودش حس نمی‏كند . مثل آدمی كه در
هوا حركت می‏كند ، و اگر نداند كه هوائی وجود دارد بدون اينكه احساس كند
، هوا و حجاب لطيفی را پشت سر می‏گذارد . شباهت صور آنقدر زياد است كه‏
حس نمی‏كند كه صورتی را رها و صورتی را كسب كرده است . مثل اينكه زيد
در امروز نسبت به ديروز قيافه‏اش تغيير كرده ولی چون اين تغيير خيلی‏
دقت و ظرافت دارد احساس نمی‏شود .
4 - گرچه در اينجا تعبير حركت كرده است ولی لفظ آخرت را هم آورده‏
است و در آخرت كه ديگر حركت وجود ندارد . پس مقصود ابن عربی اصطلاح‏
خودشان است كه غير از منظور مرحوم آخوند است .
5 - منظور از كلمات ، فيضهای دائمی الهی است .
6 - مرحوم حاجی از " و ما عند الله » " تا آخر را كلام محی الدين‏
گرفته . ولی ظاهرا از " اشاره " كلام خود مرحوم آخوند است .

161