تعالی : " « فقال لها و للارض ائتيا طوعا أو كرها قالتا اتينا طائعين
" ( 1 ) و قوله : " « كل اتوه داخرين »" ، و قوله : " « علی أن نبدل‏
امثالكم و ننشئكم فيما لا تعلمون » " ، و قوله : " « ان يشأ يذهبكم و
يأت بخلق جديد »" ( 2 ) ، و قوله : " « كل الينا راجعون »" ، الی‏
غير ذلك من الايات المشيره الی ما ذكرناه .
و مما يشير الی تجدد الطبائع الجسمانيه قوله تعالی : " « و هو القاهر
فوق عباده و يرسل عليكم حفظه حتی اذا جاء احدكم الموت توفته رسلنا و هم‏
لا يفرطون »" . وجه الاشاره ان ما وجوده مشابك لعدمه و بقاؤه متضمن‏
لدثوره يجب أن يكون أسباب حفظه و بقائه بعينها أسباب هلاكه و فنائه ( 3
) ، و لهذا كما اسند الحفظ الی الرسل اسند

پاورقی :
1 - مرحوم آخوند درباره اين آيات نظرش اين است كه از روزی كه آسمان‏
و زمين خلق شده‏اند ، خدا به اينها گفته بيائيد و اينها آمده‏اند و دارند
می‏آيند و خواهند آمد ، نه اينكه اين اختصاص به يك زمان معين داشته باشد
. و اين آمدن ، آمدن به تمام ذات است و حركت جوهری است و تا ابد
ادامه دارد .
2 - قرآن می‏فرمايد : اگر خدا بخواهد شما را می‏برد و خلق جديد می‏آورد .
می‏فرمايد : اگر بخواهد . می‏دانيم كه صدق شرطيه ملازم با صدق مقدم نيست كه‏
حتما چنين می‏شود . اما مرحوم حاجی می‏گويد چون واجب الوجود بالذات واجب‏
الوجود من جميع الجهات است ، اگر بخواهد را در حقيقت خواسته است و
شده است . اين البته خيلی بعيد است .
3 - مرحوم آخوند از اين آيه نكته خيلی لطيف و ظريفی را استفاده می‏كند
. آيه می‏گويد : خدا است كه قدرت دارد و قاهر بر همه بندگان است و خدا
است كه رسلی فرستاده است كه نگهبانان هستند و همين نگهبانها در وقت‏
مرگ شما را توفی می‏كنند . يعنی مأمورين حفظ شما همان متوفی‏های شما هستند
. ببينيد :
اين را می‏دانيم كه در قرآن ، قوا و نيروها و ملائكه‏ای كه بسط و افاضه‏
می‏كنند نامی دارند غير از نام ملائكه‏ای كه قبض می‏كنند . عالم را بتمامه‏
كه در نظر بگيريم قبضی دارد و بسطی . آن كسی كه بسط می‏كند غير از آن كسی‏
است كه قبض می‏كند .
مرحوم آخوند بنابر حركت جوهريه معتقد است در طبيعت ، اشياء در آن‏
واحد بسط می‏شوند و قبض می‏شوند . يعنی آنا فانا بسط پيدا می‏كنند و قبض‏
پيدا می‏كنند ، يعنی وجود آنا فانا و عدم آنا فانا ، وجود غير قارالذات و
عدم غير قارالذات ، آوردنشان عين بردنشان است . يعنی مرگ چيزی نيست‏
كه خيال شود در يك آن به انسان می‏رسد . بنابر حركت جوهريه ، انسان از >

158