امتداد كمتری مسافت را طی كرده و آن ديگری با امتداد و بعد بيشتری . آيا
از اينجا كشف نمی‏كنيم كه حركت در ذات خود دارای دو كشش و امتداد است‏
: امتدادی مكانی و امتدادی زمانی ؟ دو حركت را كه با هم مقايسه می‏كنيم‏
وقتی امتداد مكانی هر دو برابر باشد ممكن است امتداد زمانی يكی كمتر از
ديگری باشد ، و گاهی امتداد زمانی دو حركت مساوی است ولی امتداد مكانی‏
آنها مساوی نيست .
پس حركت دو تقسيم می‏پذيرد و از دو نظر حالت مقداری دارد . مقدار
يعنی كميت ، و كميت شی‏ء از آن جهت به شی‏ء نسبت داده می‏شود كه آن شی‏ء
قابليت تقسيم داشته باشد . اگر اين انقسامات بالفعل باشد " عدد "
ناميده می‏شود و اگر انقسامات بالقوه باشد و حد مشترك داشته باشد "
مقدار " ناميده می‏شود و در اينجا چون انقسامات بالقوه است تعبير مقدار
می‏كنيم . پس هر حركتی دارای دو مقدار و دو كميت است و از دو جهت‏
قابليت تقسيم دارد .
اكنون يك سؤال باقی می‏ماند كه : درست است كه ما واقعا در هر حركتی‏
دو مقدار و كميت و دو قابليت تقسيم تشخيص می‏دهيم ، ولی به چه دليل يكی‏
از اين دو كشش زمان است ؟ پاسخ اين است كه : از اين دو امتداد آن‏
موردی را كه زمان ناميديم ، امتداد و مقدار غير قاری است ، يعنی يك امر
متصل غير قار است و اجزاء آن با يكديگر اجتماع در وجود ندارند . يعنی‏
حركت دو امتداد دارد : به حسب يك امتداد ، اجزائش با يكديگر قابل‏
اجتماع‏اند و آن امتداد مسافتی است . اگر می‏گوئيم طول اين پرش پنج متر
است ، اين پنج متر اجتماع در وجود دارند و در آن واحد همه با يكديگر
وجود دارند . ولی يك امتداد ديگرش غير قار الذات است و همه اجزاء آن‏
امتداد در يك آن با هم جمع نمی‏شوند . بنابراين ما چنين چيزی داريم . پس‏
حركت دارای يك بعد و امتدادی است كه به حسب آن بعد حركت غير قار
الذات است .
اين برهانی است كه طبيعيون اقامه كرده‏اند و مرحوم آخوند در اينجا بيش‏
از اين شرح نمی‏دهد ( 1 ) .

187