تفاوت تقرير اول با بيان قدما در نظر اول اين دو بيان با يكديگر فرقی ندارند ولی در اينجا تفاوتیوجود دارد و به نظر ما اگر ايرادی به حاشيه آقای طباطبائی هست در همينجاست . از آنجا كه ايشان اين دو بيان را يكی گرفتهاند ، مرقوم فرمودهاندكه : اين خود دليل است بر اينكه زمان به تعدد حركات متعدد میشود . حالاكار نداريم كه بيان قدما ناقص است يا نه ، كه البته بيان آنها بياندرستی نيست . ولی آنها با اين بيان نخواستهاند اين مطلب را نتيجهبگيرند . بيان اولی كه خود ما كرديم ، از آن میتوان نتيجه گرفت كه بهعدد حركات عالم زمان هست . ولی ما در آنجا كلمه " امكان " را مطرحنمیكرديم . در حالی كه از بيان مرحوم آخوند در اينجا چنين نتيجهای رانمیتوان گرفت . قدما و به تبع قدما مرحوم آخوند در اينجا از لفظ " امكان " استفادهكردهاند . اين برهان از زمان شيخ و شايد قبل از شيخ مطرح بوده است و شيخدر " نجات " و در " شفاء " به همين شكل آن را بيان كردهاند و بعد ازاو هم بقيه حكما به تبع شيخ همين كلمه را آوردهاند . از اين بيانمیخواهند اين نتيجه را بگيرند كه عكس آن مطلبی است كه آقای طباطبائیفرمودهاند . میخواهند نتيجه بگيرند كه در عالم يك وجود مقداری وجود دارد، نه اينكه به عدد حركات وجود مقداری داشته باشد . و اين وجود مقداریخارج از سنخ مقادير اجسام است كه حركات مختلفه با آن وجود مقداری قياسمیشود . يعنی در تمام عالم فقط يك " زمان " وجود دارد . از نظر قدما اين امكان و بين الحدين از طرفی غير از مسافت است ، و ازطرفی غير از سرعت است و گاهی سكون هست ولی در عين حال آن امكان و بينالحدين نيز وجود دارد . چيزی است در ماوراء اين حركات كه اين حركات وحتی سكونها با آن سنجيده میشوند و يك وجود مقداری غير قارالذات است .زمان مقدار يك امر غير قار الذات است ، و ما امر غير قار الذات غيراز حركت نداريم ، پس |