و می‏گويند اصلا وجود ندارد . يكی از معانی " وحدت وجود " همين است كه‏
عارف وقتی خدا را به عظمت می‏شناسد ، ديگر اصلا نمی‏تواند بگويد غير از او
موجود ديگری هست ، می‏گويد اگر وجود " او " است غير " او " هر چه‏
هست ، عدم است . سعدی هم وجود را به همين معنی می‏گويد . بعد می‏گويد :

توان گفتن اين با حقايق شناس

ولی خرده گيرند ، اهل قياس

حقيقت شناسان می‏فهمند كه من چه می‏گويم اما افرادی كه به قول او هم‏
قياسند عيب‏می‏گيرند كه وحدت وجود يعنی چه ؟ !

كه پس آسمان و زمين چيستند

بنی آدم و ديو و دد كيستند

اگر غير خدا چيزی نيست ، پس زمين چيست ؟ آسمان چيست ؟ بنی آدم‏
چيست ؟ ديو و دد چيست ؟

پسنديده پرسيدی ای هوشمند

جوابت بگويم درايت پسند

كه خورشيد و دريا و كوه و فلك

پری و آداميزاد و ديو و ملك

همه هر چه هستند از آن كمترند

كه با هستيش نام هستی برند

می‏گويد من نمی‏گويم آسمان و زمين و انسان وفرشته وجود ندارند كه وقتی‏
می‏گويم خدا هست و غير خدا نيست ، تو بگوئی من منكر اشياء ديگر شده‏ام .
نه ، وقتی او را بعظمت شناختم ، غير او

96