شرط دوم [ قبول ] توبه اينست كه حقوق الهی را ادا كنی . حق الهی يعنی‏
چه ؟ مثلا روزه حق الله است ، روزه مال خداست . روزه‏هايی را كه خورده‏ای‏
بايد قضا بكنی . نمازهائی را كه ترك كرده‏ای بايد قضايش را بجا بياوری .
مستطيع بوده‏ای و حج نرفته‏ای . حجت را بايد انجام بدهی ، اينها شوخی‏
نيست . در مساله حج وارد است كه اگر كسی مستطيع بشود وهيچ عذر شرعی‏
نداشته باشد يعنی استطاعت طبيعی داشته باشد واز نظر راه مانعی نباشد ،
استطاعت مالی داشته باشد وامكانات ثروتش به اواجازه بدهد ، استطاعت‏
بدنی داشته باشد و مريض نباشد كه قدرت رفتن نداشتن باشد ، و در عين حال‏
به حج نرود ونرود تا بميرد ، چنين كسی هنگام مردن ، مسلمان از دنيا
نخواهد رفت . فرشتگاه الهی ميايند و به او می‏گويند : « مت ان شئت‏
يهوديا و ان شئت نصرانيا » ( 1 ) ، تو كه اين ركن اسلامی را به جا
نياورده‏ای ، حالا مخير هستی ، می‏خواهی يهودی بمير ، می‏خواهی نصرانی بمير ،
تو ديگر نمی‏توانی مسلمان بميری .
چطور ميشود انسان مسلمان باشد و نماز نخواند ؟ ! يادم افتاد دو سه شب‏
پيش كه راجع به فضيل بن عياض صحبت كردم بعد نامه‏ای بمن دادند از يك‏
خانم محترمه‏ای كه در آن نوشته بودند شما اگر به مستمعين خودتان احترام‏
ميگذاريد ، اين را هم در جلسه بگوئيد . چون گفتنش مانعی ندارد ، بلكه‏
بهتر هم هست من ميگويم :
ايشان نوشته بود كه من فقط يك شب برای اولين بار به اينجا آمدم و
شديدا تحت تأثير قرار گرفتم . تصميم گرفتم باز هم به اينجا بيايم .
امشب آمده‏ام وشبهای ديگر هم خواهم آمد . من ليسانسيه علوم

پاورقی :
1 - وسائل‏ج 8 ص 20 و . 21

153