كوچكترين استفاده‏ای از نظاماتی كه در دنيا هست ، بكند . عمل و توبه ،
پيشروی و پسر وی ، بالا رفتن و پائين رفتن و تغيير مسير و جهت دادن ، همه‏
مال اين دنيا است .
اين كلام علی ( ع ) است : « اليوم عمل و لا حساب و غدا حساب و لا عمل »
( 1 ) می‏گويد : ايها الناس ! امروز روز عمل است و روز حساب نيست ،
دنيا محل مجازات و رسيدن بحساب نيست . نه اينكه بخواهد بگويد هيچ‏
مكافاتی در دنيا نيست . بعضی از اعمال در دنيا مكافات است ، و بعضی‏
ازبدبختيهايی كه در دنيا به انسان ميرسد ، نتيجه عمل انسان است . اما نه‏
خيال كنيد كه حساب هر عمل بدی را خدا در اين دنيا می‏رسد و نه خيال كنيد
كه هر حالت بدی كه انسان پيدا می‏كند ، در نتيجه يك عمل گذشته او است ،
اينجور نيست . بنابر اين آيا اگر انسانی در اين دنيا هيچگونه مجازاتی‏
نشد ، دليل بر اين نيست كه حسابش پاك بوده است ؟ نه . آيا اگر كسی در
دنيا سختی ای ديد ، دليل بر بدی عمل اوست ؟ مثلا اينكه سيلی آمد و
پاكستانيها را از بين برد ( 2 ) دليل بربدی عمل آنهاست ؟ يعنی خدا
بحساب آنها در اين دنيا رسيده است ؟ نه ، اينجور نيست . درس اسلام بما
اين است : « اليوم عمل و لا حساب و غدا حساب و لا عمل » . دنيا دار عمل‏
است ، دار رسيدگی و حساب كردن نيست . بر عكس آخرت دار عمل نيست ،
منحصرا دار حساب است و بس .
پس سر اينكه توبه انسان محدود است به قبل از معاينه موت و آثار آن ،
و پس از آنكه انسان موت را معاينه كرد نظير فرعون ، ديگر

پاورقی :
1 - نهج البلاغه فيض الاسلام ، خطبه 42 ص . 128
2 - اشاره به سيلی است كه در آن زمان در پاكستان جاری شد .

143