هو لكونه عدما خاصا يصحبه قوه أو ملكه مفتقرتين الی قابل زمانی متجدد
الوجود يحتاج الی زمان بعد زمان الحركه التی هو يقابلها . و قد علم أن‏
حافظ الزمان هو المستديره فی المشهور ( 1 ) .
و أما اتمها ، فلانها فی نفسها لا يحتمل الزياده فی الكميه كباقی‏
الحركات و لا الاشتداد و لا التضعف فی السرعه و البطؤ ( 2 ) لما ستعلم ( 3
) فی مباحث الافلاك ، و لان فاعلها و غايتها ليس أمرا محسوسا بل أمر عقلی‏
غير متفاوت فی القرب اليه و البعد عنه لكونه خارجا عن هذا العالم كما
يتفاوت غايه الحركات الطبيعيه الاينيه و تشتد حركتها أخيرا ( 4 ) كلما
قرب المتحرك من الحيز الطبيعی ، و القسريه يضعف أخيرا كلما

پاورقی :
1 - با اين " فی المشهور " خواسته بگويد نظر خود ما اين نيست .
2 - چون حركت فلك دائم است ديگر زياده در كميت پيدا نمی‏كند ، يك‏
شی‏ء دائم كه ديگر زياده نمی‏پذيرد . حتی در باب حركات فلك قدما معتقدند
كه شدت و ضعف هم پيدا نمی‏كند ، سرعت و بطؤهم پيدا نمی‏كند .
3 - در اينجا مرحوم آخوند دو وعده داده است كه عملی نشده است . و
دليلش همان حرفی است كه ما مكرر گفته‏ايم كه " اسفار " به صورت يك‏
كتاب يادداشت و ناتمام باقيمانده است و آن را تمام نكرده . خيلی از
مباحث است كه می‏گويد در گذشته گفته شده و حال آنكه در آينده می‏آيد ، و
خيلی از مباحثی را كه به آينده وعده می‏دهد اساسا طرح نكرده است ، و در
آخر همين فصل باز می‏گويد در مباحث جهات و فلكيات خواهيم گفت در حالی‏
كه " اسفار " بحث فلكيات را ندارد . و نيز بعضی مباحث را به مبحث‏
نبوات وعده می‏دهد كه " اسفار " اين مبحث را هم ندارد .
4 - در حركات أينی شدت و ضعف پيدا می‏شود . دليل شدت و ضعف يا از
ناحيه فاعل است يا از ناحيه غايت . از ناحيه فاعل اين است كه علت‏
فاعلی بر نيرويش اگر اضافه شود حركت شديد می‏شود . در مورد غايت‏
می‏گويند هر چه شی‏ء به غايت خود نزديكتر شود بر سرعتش و شدت حركتش‏
افزوده می‏شود . امروزه هم همين حرف را می‏زنند . قدما هم می‏گفتند اگر
شيئی را رها كنيم و به سوی پائين حركت كند وقتی به زمين نزديك می‏شود ،
هر چه نزديكتر بشود بر سرعتش افزوده می‏شود . و در حركت قسری بر عكس‏
قائل بودند كه آنا فانا از سرعتش كاسته می‏شود . مثلا پرتاب سنگ به بالا
به ضعيف شدن و كند شدن لحظه به لحظه آن می‏انجامد تا می‏رسد به مرحله سكون‏
. قدما اين شدت يا ضعف حركت را در افلاك قائل نبودند ، هيچ عاملی از
قبيل فاعل و غايت را موجب تغيير حركت افلاك نمی‏دانسته‏اند .

177