دارد . شايد از همه اينها بهتر بحث تكاملی است كه لكنت دونوئی در
كتاب " سرنوشت انسان " آورده كه تكامل هدفدار است خيلی بحث خوب و
عالی‏ای است .
عين اين بحث راجع به تاريخ هم پيش می‏آيد كه آيا جامعه انسانی كه به‏
سوی يك تكاملی پيش می‏رود هدف دارد و متوجه آن تكامل است ، چنانكه‏
طبيعت كه رو به تكامل می‏رود ، اگر در مسير انحرافی قرار بگيرد برمی‏گردد
به حالت تعادلش ، گاهی از اين طرف می‏افتد برمی‏گردد به تعادل ، گاهی از
آن طرف می‏افتد برمی‏گردد به تعادل ، ولی با اينكه راههای مارپيچی طی‏
می‏كند در نهايت امر به سوی آن هدف تكاملی خود پيش می‏رود ، آيا جامعه‏
هم همين جور است ؟ می‏گويد : الهيون قائل به چنين چيزی هستند و از غير
الهيون نيز هگل كه معتقد به روح مطلق بود قائل به چنين مطلبی بوده است (
كه آن هم يك مطلب خيلی اساسی است و به همين سادگی‏ها نمی‏توان آن را رد
كرد ) مسأله ای كه اكنون همه اديان راجع به حضرت حجت ( 1 ) پيش بينی‏
می‏كنند كه عدل كامل ، صلح كامل ، رفاه كامل ، سلامت كامل و امنيت كامل‏
برقرار خواهد شد ، همان پيش بينی تكامل تاريخ و تكامل بشريت است ،
يعنی زندگی بشر در آينده منتهی می‏شود به عاليترين و كاملترين زندگيها كه‏
از جمله آثاری كه در آن هست آشتی انسان و طبيعت است و آن اين است كه‏
زمين تمام معادن خود را در اختيار انسان قرار می‏دهد ، آسمان تمام بركات‏
خود را در اختيار انسان قرار می‏دهد و همه اينها خود تكامل تاريخ است .
چندی پيش هشت سخنرانی تحت عنوان " مدينه فاضله اسلامی " راجع به‏
حضرت حجت در كاشان كردم خيلی سخنرانيهای خوبی بود ولی بعد خود
سخنرانيها را نتوانستيم پيدا كنيم ( 2 ) يادداشتهايش را متفرق دارم .
اگر آن

پاورقی :
. 1 [ مقصود يك منجی بشريت است كه در اسلام به عنوان مهدی موعود ( ع‏
) معرفی شده است ] .
. 2 [ متأسفانه شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهيد نيز هنوز موفق به‏
يافتن نوار يا متن اين سخنرانيها نشده است ] .

202