. 3 " تاريخ " علم نيست از آن جهت كه قابل تجربه نيست .
. 4 [ " تاريخ " علم نيست از آن جهت كه مانند ساير علوم تحت ضابطه‏
كلی در نمی‏آيد و نظريات ديگر ] .
ولی همه اينها قابل جواب است اما اين كه تاريخ مربوط به انسان است و
انسان رفتارش تحت ضابطه در نمی‏آيد ، اين حرف ، درست نيست ، كليات‏
رفتار انسانها تحت ضابطه در می‏آيد ولی انسان بسيار پيچيده تر از ساير
موجودات است يك حرف خيلی خوبی فروغی از اگوست كنت نقل می‏كند ، و در
حرفهای اگوست كنت حرف خوبش به نظر من همين است اگوست كنت علوم را
به سبك مخصوصی تقسيم كرده تقسيم بندی علوم به شكلهای مختلف انجام شده‏
شكل قديميش همان شكل ارسطويی است بيكن به گونه ديگری تقسيم كرده ،
اسپنسر به گونه ديگر ، و اگوست كنت به گونه ديگر ، و هنوز همان تقسيم‏
ارسطويی قوی تر از همه اينهاست اگوست كنت علوم را به اعتبار سادگی و
پيچيدگی تقسيم كرده است می‏گويد ساده ترين علوم رياضيات است چون‏
رياضيات فقط روی محفوظات مجرد ذهن است و لذا ذهن خيلی روشن درك می‏كند
و خيلی كم اشتباه می‏كند از رياضيات كه بگذريم ، ساده تر نسبی كه قدری‏
پيچيدگی پيدا می‏كند علوم مربوط به طبيعت بيجان است زيرا طبيعت بيجان‏
همان قوانين رياضی بر آن حاكم است علاوه بر اينكه قوانين مربوط به طبيعت‏
بيجان نيز با آن توأم می‏شود ، مثل مغناطيس و نور و به طور كلی فيزيك ،
شيمی و نجوم .
فلسفه را از اين موضوع جدا كرده .
بله ، او به فلسفه ای غير از اينها قائل نيست فلسفه تحققی او بالاخره‏
همان علوم [ تجربی ] می‏شود .
بعد می‏گويد از اينها پيچيده تر علوم زيستی است ، چون در علوم زيستی ،
قوانين رياضی به علاوه قوانين [ طبيعت جاندار حاكم است ] ابتدا به‏
نباتات

177