ارزش تاريخ اين بحث در واقع همان بحثی است كه در آن كتاب تحت عنوان " ارزشتاريخ " خوانديم يك نفر مورخ كه امروز میخواهد در تاريخ صد سال ، هزارسال پيش تحقيق كند ، آن وقايع [ موجود نيست ] تاريخ اين تفاوت را باعلوم طبيعی دارد كه در علوم طبيعی ، موضوع علم يك امر موجود و قابلمشاهده و آزمايش است ولی مورخ درباره وقايعی میخواهد بحث كند كه وجودندارد ، به گذشته تعلق دارد و قابل آزمايش نيست حال كه نيست از چه راهمیتواند آن را كشف كند ؟ يك راهش آثار است ، از راه آثار عينیای كهاز گذشته وجود دارد ، مثل ساختمانها راه عمومیتر آن همان است كه بايد بهنقل انسانهای ديگر اعتماد كند ، نقلی كه " ناقلان آثار و راويان اخبار ،طوطيان شكر شكن شيرين گفتار " در كتابها آورده اند آن اولی زبان نداردبايد روی آن اجتهاد كرد البته آن هم خودش راه درستی است ، يعنی ازبررسی آثار تمدنهای گذشته ، خيلی چيزها را میشود فهميد و [ آثار ] ازخيلی جهات معتبرتر از آن چيزی است كه در كتب ، ثبت و نوشته شده استو اما آنچه كه در كتب نوشته شده ، گفتيم دو عيب در |