تاريخ و علم اين بحث در واقع سه بحث است : تاريخ و علم ، كه آيا تاريخ علم استيا علم نيست ؟ تاريخ و مذهب ، كه آيا مذهب ( مقصود نيروهای ماوراءالطبيعه است ) عاملی است در تاريخ يا نه ؟ و تاريخ و اخلاق ، كه میشودمسأله مورخ و ارزشهای اخلاقی و نيز قضاوت كه آيا مورخ حق قضاوت اخلاقیدارد يا ندارد اين سه بحث از همديگر جداست ابتدا میپردازيم به بحثتاريخ و علم . راجع به اين كه تاريخ علم است يا علم نيست مسأله را كمی مبهم طرحكرده است اين را از چند جهت میشود مورد بحث قرار داد يكی اين كه تاريخاز آن جهت كه به انسان مربوط است علم نيست از باب اين كه علوم طبيعیمیتواند علم باشد از آن جهت كه علم عبارت است از كشف قوانين كلی حاكمبر موضوع آن علم طب میتواند علم باشد زيرا میتوان قوانين كلی حاكم بربدن انسان را از نظر صحت و مرض به دست آورد فيزيك میتواند علم باشد ،گياه شناسی هم میتواند علم باشد ، ولی آنچه را كه مربوط به انسان استنمیتوان تحت ضابطه و قانون كلی در آورد و قهرا |