رنگ همان شرايط را به خود می‏گيرد شرايط عينی هم يعنی شرايط خارجی ، مثلا
وضع زندگی و امثال آن رنگ خاص به ذهن و فكر او می‏دهد كه ما در مقام‏
تشبيه گفته ايم ذهن انسان از اين جهت مثل آينه است ، آينه هر رنگی كه‏
داشته باشد ، صورتی كه در آن منعكس می‏شود همان رنگ را پيدا می‏كند ، يا
مثل ضبط صوت است كه هر صوتی را به هر شكل كه در آن ضبط شود همان طور
منعكس می‏كند ، و يا مثل كوه است كه صدا را [ باز می‏گرداند ] ، چون‏
مسأله ، مسأله ردالفعل و عكس العمل است ، هميشه عكس العمل ها بستگی‏
دارد به نحوه عمل و صددرصد تابع عمل است در كوه اگر بگويی " هو " ، "
هو " جواب می‏دهد ، بگويی " ها " ، " ها " جواب می‏دهد ، ديگر
نمی‏شود تو بگويی " هو " او " ها " جواب دهد يا بگويی " ها " او "
هو " جواب بدهد بنابراين هر فكری ، صددرصد زاييده شرايط ذهنی و عينی‏
فكر كننده است در واقع اينجور است : شما شرايط ذهنی و عينی فكر كننده‏
را به من بگوييد تا من به شما بگويم كه او چگونه فكر می‏كند .
مخصوصا بحث را می‏بريم روی شرايط عينی باز همان نتيجه گرفته می‏شود كه‏
يك نفر در كاخ و در ويرانه نمی‏تواند يك جور فكر كند ، زيرا شرايط عينی‏
كاخ نشين يك شرايط است و شرايط عينی ويرانه نشين شرايط ديگری است اين‏
غير از مسأله اصالت اقتصاد است كه جنبه فلسفی قضيه بود اين ، جنبه‏
منطقی قضيه است كه به طور كلی به دليل اين كه شرايط مختلف است و اگر
شرايط به شكل ديگر ( غير از جنبه اقتصادی ) هم مختلف باشد شخص مختلف‏
فكر می‏كند از نظر منطق ديالكتيك ، اين امر اختصاص به شرايط اقتصادی‏
ندارد اگر ما باشيم و اين منطق ، چنانچه جو سياسی شخص نيز مختلف باشد [
تفكر او مختلف است ، ] مثلا آدمی كه در يك جو دموكراتيك زندگی می‏كند و
آدمی كه در يك جو استبدادی زندگی می‏كند ، همچنين آدمی كه در جو استبدادی‏
خودش مستبد است بر ديگران ، و آدمی كه مورد استبداد ديگران قرار گرفته‏
، [ دو گونه فكر می‏كنند ] اين شرايط اقتصادی نيست ، شرايط سياسی زندگی‏
است ولی خواه

105