می‏كند به انسان كه چنين كار را بكن " روح اجتماع الهام می‏كند " معنايش‏
اين است كه روح اجتماع می‏فريبد ، و جز فريب معنی ديگری ندارد عين آن‏
حرفی كه آن شخص درباره زنبور عسل گفت كه روح كندو است كه به زنبور عسل‏
وحی می‏فرستد و او اين كارهای شگفت را انجام می‏دهد ، اين آقا كه در
گرايشهای معنوی كميتش لنگ است می‏گويد روح جامعه است كه دارد وحی‏
می‏فرستد جامعه چيست ؟ جامعه يعنی مجموع افراد با يك تركيب مخصوص‏
جامعه كه وجودی مستقل از افراد ندارد مگر يك وجود اعتباری ، و وجود
اعتباری كه روح ندارد گيرم روح داشته باشد ، روح جامعه از كجا اين را
گرفت و الهام كرد ؟ [ و به عبارت ديگر ] كی به خود روح جامعه الهام كرد
؟ و تازه الهيون كه می‏گويند خدای متعال است كه به بشر الهام می‏كند ،
می‏گويند خدای عادلی كه هيچ عملی را بی پاداش نمی‏گذارد : « للذين احسنوا
الحسنی و زيادش »( 1 ) . محال است چنين چيزی كه خدا به بشر بگويد : ای‏
بشر ! تو سعادت خودت را ، هستی خودت را فدا كن برای هيچ و پوچ بلكه‏
پشت سرش پاداش است از نظر آن حقيقتی كه وحی می‏فرستد يعنی خدا ، اين‏
عمل يك عمل حكيمانه است و بی پاداش نيست ولی وقتی بگوييم ماورائی‏
وجود ندارد ، روح جامعه است كه به بشر بدبخت الهام می‏كند كه خودت را
به آتش بيانداز تا ديگران نجات پيدا كنند ، و بعد هم كه خود را به آتش‏
انداختی ، رفتی كه رفتی آنجا كه عرب نی بياندازد ، و تمام شد ، اين يعنی‏
روح جامعه دارد می‏فريبد .

پاورقی :
1 ) سوره يونس ، آيه . 26 [ ترجمه : مردم نيكوكار به نيكوترين پاداش‏
عمل خود و زيادت لطف خدا نايل شوند ] .

213