[ توضيح مترجم درباره خطبه ]
منشأ اين سخن را ابو الفرج اصفهانى ، در كتاب اغانى ، از قول حرب بن حبيش چنين آورده كه گفت : سعيد بن العاص ، والى كوفه از طرف عثمان ، مرا با هديههايى به مدينه گسيل كرد . هديهاى هم براى على فرستاد و پيغام داد كه هديه تو بعد از خليفه ، بيش از هديه ديگران است . چون پيغام و هديه را به على عليه السّلام دادم ، اين سخن را گفت .
[ 688 ]
76 تراث محمّد ( ص ) و من كلام له عليه السّلام غصب حقّه المستمر و استقامته على الحقّ
إنّ بني أميّة ليفوّقونني تراث محمّد ، صلّى اللّه عليه و آله ، تفويقا . و اللّه لئن بقيت لهم لأنفضنّهم نفض اللّحّام الوذام التّربة .
و يروى : « التّراب الوذمة » و هو على القلب . [ 1 690 ] قال السّيد ، رحمه اللّه : قوله عليه السّلام : « ليفوّقونني » أي :
يعطونني من المال قليلا قليلا كفواق النّاقة ، و هو الحلبة الواحدة من لبنها . و الوذام جمع و ذمة ، و هي الحزّة من الكرش ، أو الكبد تقع في التّراب فتنفض .
[ 689 ]
76 ميراث محمّد ( ص ) بخشى از سخنان آن حضرت عليه السّلام است پايمال شدن پيوسته حق آن حضرت و پايداريش بر حق
همانا بنى اميّه ميراث محمّد صلّى اللّه عليه و آله ، را اندك اندك به من مىچشانند . به خدا سوگند اگر باقى ماندم و بدانان دست يافتم مانند قصاب كه قطعه گوشت خاك الود را تكان دهد و از خاك جدا كنند ، آنان را تكان خواهم داد و از مال جدايشان خواهم كرد .
« التّراب الوذمة » هم روايت شده ، و آن وارونه اين عبارتست . [ 1 691 ] سيّد ، كه خدا او را رحمت كند ، گويد : گفته آن حضرت عليه السلام :
« ليفوقوننى » يعنى از مال اندك اندك به من مىدهند ، مانند فواق ماده شتر ، و آن يكبار دوشيدن شير است ، ( يا معناى فواق شير اندكى است كه به بره و بزغاله و مانند آنها از پستان مىچشانند تا شير خود را رها كند ) . و وذام جمع و ذمه است و آن قطعهاى از شكنبه و جگر است كه چون در ميان خاك افتد ، تكانيده يا دور انداخته شود .
[ 690 ]
[ 1 688 ] ما روي مثل هذا الكلام في مصادر أخرى :
الف « الأمالي » للشيخ حسين المحاملي :
حدّثنا أحمد بن عثمان بن حكيم ، قال : حدّثنا غسان ، قال : حدّثنا قيس بن الربيع ، عن الأعمش ، عن عمرو بن مرة ، عن شقيق بن سلمة ، قال سمعت عبد الرحمان بن خنيس قال :
لمّا قدم سعيد بن العاص المدينة بعث معي بمال و كسوة إلى علي و قال لي : قل له : لم يأت أحد من أهل الغائط [ كذا ] ما أتاك إلا أمير المؤمنين . فقال علي :
« لشدّ ما يحظر عليّ بنو أميّة تراث محمّد ، صلّى اللّه عليه و سلّم ، و اللّه لئن بقيت لهم لأنفضنّهم نفض الكرّاع أذن الشّاة من التّراب » ( ورق 86 ، الجزء الثاني ) .
ب « تاريخ دمشق » لابن عساكر :
اخبرنا ابو بكر اللفتواني ، أنبأنا أبو صادق الإصبهاني ، أنبأنا أحمد بن محمّد بن زنجويه ، أنبأنا الحسن بن عبد اللّه بن سعيد ، أنبأنا محمّد بن يحيى ، أنبأنا علي بن الصباح الشيرازي ، أنبأنا أبو محلم ، حدّثني من سمع شعبة يقول : حدّثنا محمّد بن المنكدر قال :
أهدى سعيد بن العاص هدايا لأهل المدينة ، و قال لرسوله : لا تعذرني إلاّ عند عليّ بن أبي طالب ،
و قل له : ما فضّلت عليك أحدا في الهدية إلاّ أمير المؤمنين عثمان . فقال عليّ لمّا قال له الرسول ذلك :
« لشدّ ما نفست عليّ أميّة و ضايقتني ، و اللّه لئن ولّيتها لأنفضنّها نفض القصّاب التّراب الوذمة » ( ج 21 ، ص 35 ) .
[ 691 ]
[ 1 689 ] ترجمه روايات منابع ديگر :
الف « أمالى » نوشته شيخ حسين محاملى :
احمد بن عثمان بن حكيم ما را حديث كرده گفت : غسان ما را حديث كرده گفت : قيس بن ربيع ، از اعمش ، از عمرو بن مرّة ، از شقيق بن سلمة ما را حديث كرده گفت : از عبد الرحمان بن خنيس شنيدم كه گفت :
وقتى سعيد بن عاص به مدينه آمد مالى و لباسى با من همراه كرده به نزد على فرستاد و به من گفت : به او بگو : براى هيچكس از مردم اين گودال ( مدينه ؟ ) جز امير المؤمنين عثمان چنين هديهاى ندادهام .
على در پاسخ گفت :
« بارها بنى اميّه ميراث محمّد ، صلّى اللّه عليه و آله ، را از من باز داشته است . به خدا قسم اگر برايشان باقى ماندم ، چنان طردشان كنم كه چوپان گوشت گوسفند را از خاك تكانيده به دور مىافكند » .
ب « تاريخ دمشق » نوشته ابن عساكر :
ابو بكر لفتوانى به ما خبر داد ، ابو صادق اصفهانى ما را خبر داد ، احمد بن محمد بن زنجويه ما را خبر داد ، حسن بن عبد اللّه بن سعيد ما را خبر داد ، محمّد بن يحيى ما را خبر داد ، على بن صباح شيرازى ما را خبر داد ، ابو محلم ما را خبر داد كه كسى كه اين خبر را از شعبه شنيده مىگويد : محمد ابن منكدر ما را حديث كرده گفت :
سعيد بن عاص هدايا براى مردم مدينه فرستاد و به فرستادهاش گفت : از طرف من به نزد كسى جز على بن ابى طالب عذر خواهى نكن و به او بگو : جز امير المؤمنين عثمان هيچكس را در هديه دادن بر تو ترجيح ندادهام . لذا وقتى فرستاده اين پيغام را رسانيد على گفت :
« بارها اميّه بر من حسد ورزيد و بخل پيشه كرد ، به خدا سوگند اگر زمامدار شدم بنى اميّه را چنان از امتيازات خود تكان دهم كه قصّاب گوشت در خاك افتاده و آلوده را تكان دهد » .
