[ توضيح مترجم ]
ابن أبى الحديد گويد اين خطبه از خطبههاى جليل و مشهور آن حضرت است ، تمام اهل حديث آن را روايت كردهاند و در اين خطبه قسمتهاى زيادى است كه سيّد رضىّ آن را براى اختصار يا ترس از وحشت شنوندگان ذكر نكرده است . جاحظ در كتاب « البيان و التبيين » اين خطبه را آنطور كه بوده نقل كرده . در روايتى از حضرت صادق سلام اللّه عليه قسمتى از خطبه نقل شده كه در فضيلت اهل بيت است .
از ابى عبيده نيز اين خطبه را روايت كردهاند ، گويد اوّل خطبهاى كه امير المؤمنين در خلافت خود در مدينه بيان فرموده همين است ، آنگاه قسمت مهم اين خطبه را ذكر كرده است .
اين خطبه داراى سه قسمت است : قسمتى در ترغيب به تقوى و پايان كار اهل تقوى و وضع حال آنها و نكوهش و تهديد مردم افسار گسيخته و هرج و مرج طلب و عاقبت كار آنهاست ،
قسمتى هم درباره اوضاع زمان خود و برگشت اوضاع جاهليت و بدعتهايى است كه بايد چاره شود .
قسمت ديگر درباره پيشامدهاى آينده است كه برخى از شارحان اين قسمت را راجع به حوادث آينده عمومى دنيا دانستهاند ، ولى از عبارات خطبه و موقعيت آن كه در ابتداى خلافت بوده استفاده مىشود كه اين قسمت درباره وقايع و پيشامدهايى است كه در دولت و حكومت آن حضرت واقع خواهد شد و در واقع مقاصد و برنامهايست كه آن حضرت در خلافت خود عمل خواهد كرد و انجام آن را هدف خود قرار خواهد داد .
[ 224 ]