[ توضيحى از ويراستار ]
دكتر صبحى صالح در بالاى اين خطبه نوشته است : « اين خطبه قسمتى از خطبهاى است كه با « الحمد للّه غير مقنوط من رحمته » [ ط 45 ] شروع مىشود ، ابن أبى الحديد در شرح خطبه 45 مىگويد : « بدان كه اين خطبه شامل دو بخش از سخنان امير المؤمنين عليه السّلام است ، بخشى از حمد خدا تا ( و لا تفقد له نعمة ) ، و بخش ديگر وصف دنيا تا آخر خطبه ، كه هماهنگ در موضوع و بر يك سياق نيستند ، ليكن رضى رحمه اللّه تعالى ،
كلمات امير المؤمنين را به نوعى با هم در آميخته است ، زيرا تنها هدف او نشان دادن فصاحت و بلاغت امام بوده است و بس . . . » ( ج 3 ، ص 153 ) .
ابن ميثم نيز در ذيل خطبه 45 ( 44 به شماره گذارى خودش ) مىنويسد : اين بخش گزيدهاى از خطبهاى طولانى است كه آن حضرت عليه السّلام ، در روز عيد فطر ايراد كرده است ، و ميان اين دو قسمت فاصله زياد است ، اين خطبه با خطبه : أمّا بعد ، فإنّ الدنيا أدبرت [ ط 28 مورد بحث ] يكى است كه بايد بعد از قسمت اوّل اين خطبه تا : و لا تفقد له نعمة ، قرار بگيرد . ( ج 2 ، ص 118 ) .
سيّد عبد الزهراء حسينى در ذيل خطبه حاضر ( 28 ) مىگويد : « در پيرامون اين خطبه به هنگام بحث درباره خطبه 45 شرحى داده خواهد شد » ( ص 110 ، ج 2 مصادر ) ، و در ذيل خطبه 45 مىگويد : در اين خطبه مطالبى است كه رضى عليه الرحمة ، از كلمات امير المؤمنين عليه السّلام ، در خطبه 28 آورده است » . ( ص 158 ) .
[ 353 ]
استناد و استنباط همه افراد فوق الذكر ، ظاهرا ، از خطبه كامليست از امير المؤمنين كه شيخ صدوق عليه الرحمة ، در « من لا يحضره الفقيه » ( ج 1 ، خطبة العيدين ، حديث 1482 ) نقل كرده است .
در هر حال ، مطالب ، اين خطبه و خطبه 42 : « أيّها النّاس ، إنّ أخوف ما أخاف عليكم اثنان . . . » و خطبه 45 : « الحمد للّه غير مقنوط من رحمته » از نظر محتوا و لفظ و سياق مطلب با هم شبيه هستند ، و اجزاء يك خطبه به نظر مىرسند .
[ 354 ]
28 العمل لا الأمل
و من خطبة له عليه السّلام