[ توضيح مترجم ]
داحى المدحوّات يعنى گستراننده كرات و زمينهاى گسترده شده .
اين جمله از آيه شريفه سوره و النازعات اقتباس شده است . در اين سوره خداوند دورههاى تكوين آسمان و زمين را بيان فرموده است و مىگويد : زمين را بعد از آن خداوند گسترد ، يعنى آماده براى زندگانى قرار داد ، و در سوره و الشمس درباره آفرينش زمين به كلمه « طحا » تعبير شده است كه به معنى دور كردن و گستردن و دفع كردن و پرتاب كردن كره است .
[ 658 ]
71 شرائف الصلوات و من خطبة له عليه السّلام علّم فيها النّاس الصّلاة على النّبيّ صلّى اللّه عليه و آله تعليم الصّلاة على النّبيّ
أللّهمّ داحي المدحوّات ، و داعم المسموكات ، و جابل القلوب على فطرتها ، شقيّها و سعيدها . [ 1 662 ] ( 1 ) إجعل شرائف صلواتك ، و نوامي بركاتك على محمّد عبدك و رسولك الخاتم لما سبق ، و الفاتح لما انغلق ، و المعلن الحقّ بالحقّ ، و الدّافع جيشات الأباطيل ، و الدّامغ صولات الأضاليل ، كما حمّل فاضطلع ، قائما بأمرك ،
مستوفزا في مرضاتك ، غير ناكل عن قدم ، و لا واه في عزم ، واعيا لوحيك ،
حافظا لعهدك ، ماضيا على نفاذ أمرك ، [ 2 662 ] حتّى أورى قبس القابس ، و أضاء الطّريق للخابط : شهادة أن لا إله إلاّ أنت ، و هديت به القلوب بعد خوضات الفتن و الإثم ، و أقام موضحات الأعلام ، و نيّرات الأحكام ، فهو أمينك المأمون ، و خازن علمك المخزون ، و شهيدك يوم الدّين ، و بعيثك بالحقّ ،
و رسولك إلى الخلق . [ 3 662 ] ( 2 )
[ 659 ]
71 برترين صلوات از خطبههاى آن حضرت عليه السّلام كه صلوات فرستادن بر پيامبر ( ص ) را تعليم داده است آموزش صلوات بر پيغمبر ( ص )
خداوندا ، اى گستراننده ( پديد آورنده ) اين بساطهاى گسترده ( و كرات بر پا شده ) ، واى بر افرازنده اين ارتفاعات بىپايان ( با ستونهاى ناديدنى ) و اى فرا آورنده سرشت قلوب بر فطرتهاى ( متناسب ) آنها ، سعيد آنها و شقىشان . [ 1 663 ] ( 1 ) خداوندا ، شريفترين درودهاى پياپى ، و خرّمترين بركات خود را بر محمّد بنده و رسول خود مخصوص گردان ، همان خاتم پيشينيان ، و گشاينده درهاى بسته ( خيرات و معارف براى آيندگان ) و آشكار كننده حق بوسيله حق ، و شكست دهنده لشكرها ( يا فرونشاننده جنب و جوش ) ى باطلها ، و درهم شكننده حملههاى سپاهيان گمراهى ،
چنانكه ( وظائف نبوت را ) با تمام قدرت حمل كرد ، و به امر تو قيام كرد ، و براى جلب رضايت تو شتاب زده بود ، از هيچ اقدامى سر نپيچيد ، و از هيچ تصميمى سست نگشت ، پذيراى وحيت با جان و دل ، حافظ عهدت ( با اراده محكم ) ، و پيشرو براى اجراى امرت . [ 2 663 ] تا آنكه ( نور حق را در دلهاى مستعد ) نور جو بر افروخت ، و راه شهادت دادن به لا اله الاّ اللّه براى هر گمشده را روشن كرد ، و قلبها بوسيله او هدايت شد ، پس از آنكه در ( طوفانها ) و كشمكشهاى فتنه و گناه فرو رفت ، و پرچمهاى واضح رهنما را برافراشت ، و احكام نور بخش را بر پا ساخت ، پس او همان امين امانت پذير تو ، و خزانه دار علم مخزون تو مىباشد ، و شاهد صادق تو در روز جزا ،
و بر انگيخته به حقّ تو و رسول تو به سوى خلق است . [ 3 663 ] ( 2 )
[ 660 ]
أللّهمّ افسح له مفسحا في ظلّك ، و اجزه مضاعفات الخير من فضلك .
اللّهمّ اعل على بناء البانين بناءه ، و أكرم لديك منزله ، و أتمم له نوره ، و اجزه من ابتعاثك له مقبول الشّهادة ، و مرضيّ المقالة ، ذا منطق عدل و خطّة فصل . ( 3 ) اللّهمّ اجمع بيننا و بينه في برد العيش ، و قرار النّعمة ، و منى الشّهوات ،
و أهواء اللّذّات ، و رخاء الدّعة ، و منتهى الطّمأنينة ، و تحف الكرامة . [ 4 664 ] ( 4 )
[ 661 ]
خداوندا ، در سايه ( رحمت ) خود جايگاه بس فراخى برايش آماده گردان ، و از فضل خودت به خيرات مضاعف جزايش ده . خداوندا سازمان او را بر سازمان هر مؤسسى برتر نما ، و جايگاهش را در مقام قرب خود گرامى دار ، و فروغ نورش را كامل گردان . خداوندا ، جزاى رسالت او را پذيرفتن گواهى [ و رضايت به گفتارش ] قرار ده ، در حالى كه منطقش عادلانه و گفتارش فاصل ( حق و باطل ) است . ( 3 ) خداوندا ، در ميان آسايش گوارايى عيش ، و مستقر نعمت ، و آخرين خوشيها ،
و آرزوهاى لذات ، و خوشى آسايش ، و منتهاى آرامش ( نفس ) و تحفههاى كرامت ،
و آرزوهاى لذات ، و خوشى آسايش ، و منتهاى آرامش ( نفس ) و تحفههاى كرامت ،
ميان ما را با او جمع گردان . [ 4 665 ] ( 4 )
[ 662 ]
[ 1 658 ] ما روي مثل هذا الفصل في مصادر أخرى .
الف « غريب الحديث » لابن قتيبة .
و قد ذكر ابن قتيبة في غريب الحديث له عليه السّلام كلمات ، و منها أنّ سلامة الكنديّ قال : كان عليّ عليه السّلام يعلّمنا الصلاة على رسول اللّه ، صلّى اللّه عليه و آله ، فيقول :
« اللّهمّ داحي المدحوّات ، و بارىء المسموكات ، و جبّار القلوب على فطراتها ، شقيّها و سعيدها » .
ب « تذكرة الخواص » لسبط ابن الجوزي :
أخبرنا عبد اللّه بن أبي المجد الحربي ، أنبأنا عبد الوهاب بن المبارك ، أنبأنا أبو الفتح أحمد الحداد ،
أنبأنا أبو بكر ابن أحمد بن علي بن ابراهيم بن منحويه ، أنبأنا محمّد بن أحمد بن اسحاق ، أنبأنا عبد اللّه بن سليمان بن الأشعث ، حدّثنا الحسن بن عرفة ، حدّثنا عباد بن الحبيب بن المهلّب بن أبي صفرة ، عن مجالد ، عن سعيد بن عمير ، قال : خطب أمير المؤمنين يوما فقال :
« الحمد للّه داحي المدحوّات ، و داعم المسموكات ، و جابل القلوب على فطرتها شقيّها و سعيدها ،
و غوّيها و رشيدها » .
[ 2 658 ] ما روي مثل هذا الفصل في مصادر أخرى :
الف « غريب الحديث » :
« إجعل شرائف صلواتك ، و نوامي بركاتك ، و رأفة تحيّاتك على محمّد . عبدك و رسولك ،
الفاتح لما أغلق ، و الخاتم لما سبق ، و المعلن الحقّ بالحقّ ، و الدّامغ جيشات الأباطيل ، كما حمّلته فاضطلع بأمرك لطاعتك ، مستوفزا في مرضاتك لغير نكل في قدم ، و لا وهن في عزم ، داعيا لوحيك ،
حافظا لعهدك ، ماضيا على نفاذ أمرك » .
ب « تذكرة الخواص » :
« اللّهمّ و اجعل شرايف صلواتك ، و نوامي بركاتك على سيّدنا محمّد عبدك و رسولك و حبيبك ،
الخاتم لما سبق ، و الفاتح لما انغلق ، المعلن بالحق ، الناطق بالصدق ، الدافع جيشات الأباطيل ،
و الدامغ هيشات الأضاليل ، فاضطلع قائما بأمرك ، مستوفرا في مرضاتك ، غير ناكل في قدم و لا واه في عزم ، مراعيا لعهدك ، محافظا لودك » .
[ 3 658 ] ما روي مثل هذا الفصل في مصادر أخرى :
الف « غريب الحديث » :
« حتّى أورى قبسا لقابس ، آلاء اللّه تصل بأهله أسبابه ، به هديت القلوب بعد خوضات الفتن و الإثم ، موضحات الأعلام ، و نائرات الأحكام ، و منيرات الإسلام ، فهو أمينك المأمون ، و خازن علمك المخزون ، و شهيدك يوم الدّين ، و بعيثك نعمة ، و رسولك بالحقّ رحمة » .
ب « تذكرة الخواص » :
[ 663 ]
[ 1 659 ] ترجمه روايات منابع ديگر :
الف « غريب الحديث » نوشته ابن قتيبة :
( ابن ابى الحديد مىگويد : ) ابن قتيبة در « غريب الحديث » سخنانى از آن حضرت عليه السّلام نقل كرده است ، و از آن جمله كه سلامة الكندىّ گفت : على عليه السّلام صلوات فرستادن بر رسول خدا ، صلّى اللّه عليه و آله ، را به ما آموخت و گفت : خداوندا اى گستراننده گسترههاى پهناور ، و آفريننده اين چرخهاى بلند ، و بستن دلها بر سرشتشان ، بد سرانجامها و نيكفرجامهايشان .
ب « تذكرة الخواص » نوشته سبط ابن الجوزى :
عبد اللّه بن ابى المجد حربى ما را خبر داد ، عبد الوهاب بن مبارك ما را خبر داد ، ابو الفتح احمد حدّاد ما را خبر داد ، ابوبكر ابن احمد بن على بن ابراهيم بن منحويه ما را خبر داد ، محمّد بن احمد ابن اسحاق ما را خبر داد ، عبد اللّه بن سليمان بن اشعث ما را خبر داد ، حسن بن عرفه ما را حديث گفت ، عباد بن حبيب بن مهلّب بن ابى صفرة ، از مجالد ، و او از سعيد بن عمير ما را حديث كرد كه سعيد گفت : امير المؤمنين روزى خطبه خوانده گفت :
سپاس ويژه خداى گستراننده بساطهاى گسترده است ، و بر افرازنده چرخهاى برافراشته ، و فرا آورنده دلها بر سرشت خود ، بدسرانجامها و نيكفرجامها ، گمراهها و راه يافتههايشان .
[ 2 659 ] ترجمه روايات منابع ديگر :
الف « غريب الحديث » :
خداوندا برترين رحمتهاى پى در پى ، و گستردگيهاى رويانت و مهربانت را بر محمّد مخصوص گردان ، همان بنده و فرستاده تو انجامين پيامبران پيشين ، و گشاينده درهاى بسته ( به روى رشد انسانها ) و آشكار كننده حق بوسيله حق ، و كوبنده طغيانهاى باطل ، همانگونه كه اين پيام را بر دوش او گذاشتى و او براى فرمانبرداريت به فرمان تو گردن گذاشت ، و براى به دست آوردن خوشنودى تو به سويت شتافت ، بدون هيچ گامى به واپس گذاشتن ، و سستى در آهنگ او راه يافتن ،
فراخواننده ديگران به سوى وحيت ، نگهدارنده عهدت ، پيشرو براى گزاردن امرت .
ب « تذكرة الخواص » :
متن تذكرة الخواص نيز با متن فوق تفاوتهايى اندك دارد از جمله :
على سيّدنا محمّد عبدك و رسولك و حبيبك ،
الدافع جيشات الاباطيل ، و الدامغ هيشات الاضاليل . به معناى : برگرداننده طغيانهاى باطل به جاى خود ، و سركوبگر گروههاى آشوبگر گمراهى .
محافظا لودك در پايان نيز به معناى نگهدارنده محبّت شديد تو مىباشد .
[ 3 659 ] ترجمه روايات منابع ديگر :
الف « غريب الحديث » :
تا آنكه مشعلى از نور حقّ را براى هر نور جو برافروخت ، اسباب و ابزار نعمتهاى خدا به اهلش مىرسانيد ، دلهاى فرو رفته در گردابهاى آشوب و گناه بوسيله او هدايت شدند ، پرچمهاى آشكار سازنده ، احكام درخشنده ، با نشانههاى روشنگر اسلام ، او فرستاده استوار و مورد اطمينان
[ 664 ]
[ 3 658 ] « حتّى أورى قبس القابس ، و أضاء الطريق للخابط ، و هدى به الناس بعد خوض الفتن و الآثام و الخبط في عشو الظلام ، و أنارت نيرات الأحكام بارتفاع الأعلام ، فهو أمينك المأمون ، و خازن علمك المخزون ، و شهيدك يوم الدين ، و حجتك على العالمين ، و بعيثك بالحق ، و رسولك إلى الخلق » .
[ 4 660 ] ما روي مثل هذا الفصل في مصادر أخرى .
الف « غريب الحديث » :
« اللّهمّ افسح له مفسحا في عدلك ، و اجزه مضاعفات الخير من فضلك ، مهنّات غير مكدّرات من فوز ثوابك المحلول ، و جزل عطائك المعلول . اللّهمّ أعل على بناء البانين بناءه ، و أكرم مثواه لديك و نزله ، و أتمم له نوره ، و اجزه من ابتعاثك له مقبول الشّهادة و مرضيّ المقالة . ذا منطق عدل ، و خطّة فصل ، و برهان عظيم » . ( شرح نهج البلاغة ، ج 19 ، ص 134 ) .
ب « تذكرة الخواص » .
« اللّهمّ فافسح له مفسحا في ظلّك ، و اجزه بمضاعفات الخير من فضلك ، اللهم اجمع بيننا و بينه في برد العيش ، و قرار النعمة و منتهى الرغبة ، و مستقر اللذة ، و منتهى الطمأنينة ، و أرجاء الدعة ،
و أفناء الكرامة » . ( ص 120 ) .
[ 665 ]
[ 3 659 ] تو ، و گنجور گنج دانش تو ، و گواه راستينت در روز شمار و پاداش است ، و به عنوان يك نعمت بر انگيخته تو ، و به عنوان يك نمونه رحمت به حق فرستاده تو است .
ب « تذكرة الخواص » :
تا آنكه مشعل فروزان را بر افروخت ، و راه را براى راه گم كرده روشن ساخت ، و مردم پس از فرو رفتن در آشوبهاى تيره و گناهان و ره گم كردن در كوره راههاى سياه بوسيله او راهنمايى شدند ، و احكام روشنگر را با بر افراشتن پرچمهاى هدايت روشن كرد ، پس او فرستاده استوار و مورد اطمينان ،
و گنجور گنج دانش تو ، و گواه راستين تو در روز پاداش و شمار ، و دليل قطعى تو بر جهانيان ، و بر انگيخته به حقّ تو ، و فرستادهات به سوى خلق مىباشد .
[ 4 661 ] ترجمه روايات منابع ديگر :
الف « غريب الحديث » :
خداوندا ، در سايه عدلت جايگاه بس فراخى برايش آماده گردان ، و از فضلت چند برابر خير بدو پاداش ده ، نعمتهايى گوارا و نيالوده از پاداش سر ريز شده شايستهات ، و از بخشش سنگين پى در پى اعطاء شدهات . خداوندا ساختمان او را بر ساختمان سازندگان بلندتر گردان ، و جايگاه و فرود آمدنش را در پيشگاه خود گرامى دار ، و نور او را به كمال رسان ، و به پاداش آنكه او را به پيامبرى بر انگيختهاى گواهيش را پذيرفته و گفتارش را باعث خوشنودى قرار ده . داراى گفتارى درست و به هنجار ، و برنامهاى قاطع و فيصله دهنده ، و برهانى بزرگ .
ب « تذكرة الخواص » :
خداوندا جايگاه او را در سايه رحمت خود فراخ گردان ، و با خير چند برابر از فضلت او را پاداش ده ، خداوندا ما را در زندگى گوارا ، و قرارگاه نعمت و آخرين حد رغبت ، و آسايشگاه لذت ،
و نهايت آرامش ، و همه جانبگى آسايش ، و پى در پى كردن ارزشها ، با او يكجا فراهم گردان .
[ 667 ]
