سند
اين سخن امير المؤمنين دارى مضامينى است كه در خطبه 28 « أمّا بعد ، فإنّ الدنيا ادبرت و آذنت بوداع . . . » نيز آمده است ، و در ضمن سخنان ديگرى از آن حضرت كه در نهج البلاغه نقل نشده است هم جملات و كلماتى از آن ديده مىشود . منابع و مآخذ معتبر فراوانى از دانشمندان مورخ و محدّث و فقيه و اديب سنّى و شيعه ، با سند و بدون سند ، مرسلا يا مرفوعا ، كامل يا ناقص آن را نقل كردهاند ، از جمله :
1 نصر بن مزاحم ( ف . 202 يا 210 يا 212 ه . ق . ) در « وقعة صفّين » ، ص 2 و 3 .
2 ابن قتيبة ( ف . 276 ه . ق . ) در « عيون الاخبار » ج 2 ، ص 353 .
3 بلاذرى ( ف . 279 ه . ق . ) در « انساب الاشراف » ج 2 ، ص 114 .
4 كلينى رازى ( ف . 328 ه . ق . ) در « اصول كافى » ، ج 3 ، كتاب الايمان و الكفر ،
باب ذم الدنيا ، حديث 15 ، ص 198 ، نقل از على بن الحسين صلوات اللّه عليهما ذيل الخطبة .
5 مسعودى ( ف . 346 ه . ق . ) در « مروج الذهب » ، ج 2 ، ص 420 .
6 شيخ مفيد ( ف . 413 ه . ق . ) در « الارشاد » ، ص 126 .
7 ابن عساكر ( ف . 571 ه . ق . ) در « تاريخ دمشق » ذيل چهار حديث و به چهار طريق :
الف حديث 1263 ، ج 38 ، ص 172 .
ب حديث 1266 ، ج 38 ، ص 172 .
ج حديث 1270 ، ج 3 ، ص 209 ط 1 .
د حديث 1271 ، ج 3 ، ص 211 ط 1 .
8 ابن كثير ، اسماعيل بن عمر ( ف . 774 ه . ق . ) در « البداية و النهاية » ج 7 ،
ص 308 .
دو منبع اخير ( 7 و 8 ) از قول شيخ محمد باقر محمودى ( نهج السعادة ، ج 1 ، 2 ، و 3 ) نقل گرديدند ، و بقيه بطور مستقيم مورد تحقيق قرار گرفتهاند .
علاوه بر منابع فوق الذكر ، شيخ محمد باقر محمودى در نهج السعادة ( ج 1 ، ذيل خطبههاى 129 ، 140 ، 144 و ج 2 ذيل خطبه 274 ، و ج 3 ذيل خطبههاى 68 ، 83 ،
[ 471 ]
و 84 ) . و سيّد عبد الزهراء حسينى در مصادر نهج البلاغه و اسانيده ( ج 2 ، ص 146 ) منابع و مآخذ ديگرى نيز براى اين خطبه ذكر كردهاند كه تنها به ذكر نامشان اكتفا مىشود :
ابن اعثم كوفى ( ف . 214 ه . ق . ) ، در تاريخ خود ، برقى ( متوفّى در اوائل قرن سوّم ) از اصحاب امام صادق ، در كتاب مصابيح الظلام از محاسن ، حسين بن سعيد اهوازى ( ف . حدود 250 ه . ق . ) در كتاب الزهد ، ابن قتيبه ( ف . 276 ه . ق . ) در مختلف الحديث ، ابن شعبه حرّانى در تحف العقول ، شيخ صدوق در علل الشرايع و در من لا يحضره الفقيه ، شيخ مفيد در أمالى ، أبو نعيم اصفهانى ( ف . 430 ه . ق . ) در حلية الأولياء و شيخ طوسى ( ف . 460 ه . ق . ) در أمالى خود به نقل از شيخ مفيد .
در اينجا براى نمونه به ذكر روايات نصر بن مزاحم ، ابن قتيبة و بلاذرى اكتفا مىشود .
