الف منابع پيش از سيّد رضى :
1 ابو علي جبّائى ( ف . 303 ه . ق . ) از سران معتزله ، قطعاتى از خطبه را در كتابهاى خود نقل كرده است . ( به قول مجلسى در بحار ، ج 8 ، ص 161 ط كمپانى سيّد عبد الزهراء حسينى : مصادر نهج البلاغه و اسانيده ، ج 2 ، ص 24 ) .
2 ابو القاسم بلخى كعبى ( ف . 319 ه . ق . ) از ائمه معتزله . ابن ابى الحديد مىگويد : « من قسمتهاى زيادى از اين خطبه را در نوشتههاى شيخمان ابو القاسم بلخى امام معتزله بغداد ، ديدهام . وى در زمان خلافت المقتدر ، مدتها پيش از تولد سيّد رضى ،
مىزيسته است . » ( شرح ، ج 1 ، ص 205 ، ط دار احياء ، 1959 ) .
3 ابن عبد ربّه مالكى اندلسى ( ف . 328 ه . ق . ) در كتاب خود « عقد الفريد » .
مجلسى در « بحار » ( ج 8 ، ص 160 ) ، و قطيفى ( ابراهيم بن سليمان حلّى 22 ) در « اثبات الفرقة الناجية » هر دو مدّعيند كه اين خطبه را در جلد چهارم « عقد الفريد » ديدهاند . ليكن در نسخه چاپى آن ديده نمىشود . بنابر اين احتمال دارد مصحح كتاب يا ناشر آن ، براى جلوگيرى از اختلاف ، يا خداى نخواسته محو سندى براى اثبات يك حقيقت ، آن را از نسخه چاپى حذف كرده باشد . لازم است به نسخ خطى اين كتاب در كتابخانههاى بزرگ جهان مراجعه كرد تا حقيقت روشن شود .
4 طبرانى ، ابو القاسم سليمان بن احمد اللخمى الشامى ( 360 260 ) از راويان اين خطبه است ( محمودى ، نهج السعادة في مستدرك نهج البلاغه ، ج 2 باب الخطب ،
ص 512 ، ذيل ط 302 ) .
5 ابو جعفر محمّد بن عبد الرحمان بن قبة الرازى ( قرن سوّم ) ، از متكلّمان بزرگ شيعه كه نخست معتزلى و از شاگردان ابو القاسم بلخى بود ، سپس به مذهب امامى در آمد . خطبه
[ 125 ]
شقشقيه را در كتاب « الانصاف في الامامة » نقل كرده و شارحان نهج البلاغه قطب راوندى و ابن ابى الحديد و ابن ميثم آن را ديدهاند . ( مصادر ، ص 24 ) .
6 شيخ صدوق ( ف . 381 ه . ق . ) آن را ، به دو طريق و با اختلاف در روايت ، در كتاب « علل الشرايع » و « معانى الأخبار » خود نقل كرده است . در ذيل خطبه آورده مىشود .
7 ابو احمد حسن بن عبد اللّه بن سعيد العسكرى ( ف . 382 ه . ق . ) ، دايى ابو هلال عسكرى ( 8 ) آن را نقل كرده و شيخ صدوق از او نقل كرده است . ( نهج السعادة ، ج 2 ،
ص 512 ) .
8 ابو هلال حسن بن عبد اللّه بن سهل عسكرى ( ف . بعد از 395 ه . ق . ) در كتاب « اوائل » آن را نقل كرده است . ( نهج السعادة ) .
