[ توضيح مترجم ]
امير المؤمنين در ميان فرزندانش ، محمد حنفيه را بيشتر از ديگران به ميدانهاى هولناك جنگ مىفرستاد . كسى به محمّد گفت : پدرت ترا به جنگ مىفرستد ولى حسن و حسين را باز مىدارد محمّد گفت : آن دو ، چشمان او و من دست راست اويم ، با دست از چشمان خود دفاع مىكند در روز صفّين امير المؤمنين مىديد حسن و حسين خود را بىپروا به صفهاى دشمن مىافكنند . بانگ مىزد و مىگفت برويد اين دو جوان را از جانب من باز داريد ، مىترسم نسل رسول خدا قطع شود .
در روز جمل چون هر دو طرف صف آراستند و براى جنگ آماده شدند ، از طرف اصحاب جمل تيرباران شروع شد .
[ 195 ]
امير المؤمنين پرچم را به دست فرزندش محمد سپرده فرمان حمله داد . محمد توقفى كرد . مرتبه دوم فرمان داد . محمد عرض كرد : يا امير المؤمنين مىنگرى كه تيرها چون رگبار فضا را تاريك كردهاند . پس حضرت با دست سخت به سينهاش زد و پرچم را گرفت و فرمود خلقى از طرف مادر بر تو چيره شد ، پس حضرت خود پرچم را حركت داد و رجزى خوانده حمله برد . به دنبال آن حضرت زبده سواران به تاخت و تاز آمدند . لشكر بصره را به هم پيچيدند ، چون سنگ آسيا به زيرشان گرفتند . آنگاه به مواقف خود برگشتند . حضرت دفعه ثانى پرچم را به دست محمد داد و جمعى از انصار و صحابه بدر را به او ضميمه ساخت .
دستورات و رموز جنگ و پيشروى را با اين چند جمله پر بها به او تعليم فرمود . محمد با جمعى از بزرگان صحابه حمله كرد . لشكر بصره را از ايستگاهشان عقب برد . چنگ نمايانى كرد . خزيمة بن ثابت انصارى به امير المؤمنين عرض كرد : هر كس غير از محمّد پرچمدار اين حمله سنگين بود كارش به رسوائى مىانجاميد ، محمّد فرزندى است كه از ميان تو و جعفر و حمزه پديد آمده است . اگر به فرزندت رموز جنگ را تعليم نمودى ، كار تازهاى نبوده مردان جنگى رموز جنگ را از تو آموختند و به تصديق مدرسه نظام تو مفتخرند .
[ 196 ]
11 آداب الحرب و من كلام له عليه السّلام لابنه محمّد بن الحنفيّة لمّا أعطاه الرّاية يوم الجمل تعليم آداب الحرب
تزول الجبال و لا تزل عضّ على ناجذك . أعر اللّه جمجمتك . تد في الأرض قدمك . إرم ببصرك أقصى القوم ، و غضّ بصرك ، و اعلم أنّ النّصر من عند اللّه سبحانه . [ 1 ]
[ 1 ] ما روي في « نزهة الأبصار و محاسن الآثار » لأبي الحسن المامطيري :
« يا بنيّ تزول الجبال و لا تزل . عضّ ناجدك . أعر اللّه جمجمتك . تد في الأرض قدميك .
إرم ببصرك أقصى القوم . و اعلم أنّ النّصر من اللّه » .
[ 197 ]
11 آيين جنگ از جمله سخنان آن حضرت عليه السّلام است اين سخن را به پسرش محمّد حنفيّه فرموده وقتى كه در روز جمل پرچم را به دستش داد آموزش آيين جنگ
اگر كوهها از جاى بجنبند تو پايدار باش دندانها را محكم برهم نه ، جمجمهات را به خدا بسپار ، گامت را چون ميخ بر زمين استوار دار ، نگاهت را به دورترين نقطه سپاه دشمن بدوز ، و چشم ( از هيبت دشمن ) بپوش ، و اين را بدان كه پيروزى از جانب خداى سبحان است . [ 1 ]
[ 1 ] ترجمه روايت « نزهة الأبصار و محاسن الآثار » نوشته ابو الحسن ما مطيرى :
فرزندم كوهها از جاى بجنبند تو از جاى مجنب ، دندانها برهم بفشار ، جمجمهات را به خداى بسپار ، گامهايت را در زمين چون ميخ استوار دار ، چشمت را به دورترين نقطه سپاه دشمن بدوز ، و بدان كه پيروزى از خدا است .
[ 198 ]
