11 علم حضورى
اين نوع از علم كه خودهشيارى ناميده شده است ، عبارتست از علم انسان به ذات خود ، يا علم انسان به « من » ، « خود » . آيا اين علم در ديگر جانداران نيز وجود دارد يا نه ؟ مورد ترديد است ، زيرا اين يك پديده غير فيزيكى است و قابل مشاهده عينى نيست . و ما بدرستى نميدانيم در درون ديگر جانداران چه ميگذرد و هر چه كه درباره مسائل روانى حيوانات مطرح ميكنيم ،
يا مستند به خواص و آثار و حركات عينى آنها است و يا محصولى از مقايسه حيات خود با حيات جانداران ميباشد . براى علم حضورى دو نوع اساسى ذكر شده است :
نوع يكم علم حضورى ذاتى كه عبارتست از علم به ذات يا « من » ،
و چنانكه از خود اين اصطلاح برميآيد ، معلوم ما در اين پديده خود ذات يا من است .
نوع دوم علم حضورى نمود ذاتى ، كه عبارتست از علم به نمودهاى درونى مانند لذايذ و آلام و اراده و تصميم و انديشه و تخيل و تجسيم و تداعى معانى و احساسات هنرى و غير ذلك .
[ 306 ]
