1 احتمال
اگر مقدار و درجه ارتباط كامل ذهن را با موضوع صد قرارداد كنيم .
احتمال عبارتست از اتباطى كه درجه آن كمتر از پنجاه درصد است .
هر اندازه كه درصد ارتباط رو به تنزل برود ، احتمال ضعيفتر ميگردد و هر اندازه كه به پنجاه نزديكتر شود ، احتمال قويتر خواهد بود . و اگر احتمال به درجه پنجاه برسد ، شك و ترديد ناميده ميشود . قدرت تحريك احتمال رابطه مستقيم با موضوع محتمل دارد ، هر اندازه كه محتمل ( موضوع مورد احتمال ) با اهميتتر بوده باشد ، بهمان اندازه قدرت تحريك احتمال بيشتر و شديدتر خواهد گشت . اين ملاك در ظن و اطمينان و علم نيز جريان دارد ، يعنى معمولا با عنصر عينى شناخت است كه سرنوشت تحرك و دگرگونى موقعيتها معين ميگردد ، نه عنصر ذاتى آن . بعنوان مثال : اگر كسى علم داشته باشد باينكه موقع عبور از يك خيابان ده ريال گم خواهد كرد و آن ده ريال براى او اهميت حياتى ندارد ، اين علم موجب نميشود كه او دچار دلهره و اضطراب گردد و يا در شئون زندگيش تغييراتى بدهد ، در صورتيكه اگر احتمال بدهد كه اگر از آن خيابان عبور كند ، توهينى به شخصيت او خواهدشد كه در وضع روانى او تأثير عميق خواهد گذاشت . قدرت اين احتمال بقدرى است كه ميتواند تحريكات بسيار با اهميت در او ايجاد كند ، تا آنجا كه ممكن است بعضى از آن تحريكات در دگرگونى زندگى او مؤثر بوده باشد . با دقت در اين
[ 286 ]
مسئله هم روشن ميشود كه عنصر عينى شناخت فوقالعاده با اهميتتر از عنصر ذاتى آن است .