8 تصور منعكس در حال استمرار ارتباط با موضوع
در هنگام برقرارى ارتباط ذهن با جهان خارجى ، ماداميكه ذهن با وساطت حواس به ارتباط خود با جهان خارجى ادامه ميدهد ، اين انعكاس را انعكاس در حال استمرار ارتباط ميناميم ، مانند اينكه به ماه مينگريم و اين نگريستن را مدتى ادامه ميدهيم ، بديهى است كه استمرار ارتباط موجب تأثر مستمر ذهن از ماه ميباشد ، باين معنى كه از لحظه اول به بعد ، ذهن متأثر از صورت ماه ، با ماه ارتباط را استمرار ميدهد . آيا انعكاسها يا
[ 273 ]
تأثرات پس از لحظه اول ، بر انعكاس يا بر تأثر لحظه نخستين اضافه ميشود .
يعنى ما پشت سرهم با صورتهايى از ماه ارتباط برقرار ميكنيم بدون اينكه كمترين تغييرى در شكل ماه بوجود بيايد ، يا صورت منعكسيافته از لحظه اول در لحظات بعدى تشديد ميگردد و درهم ادغام ميشود ؟ يا ذهن ما در اين حال جنبه آينهاى محض دارد و انعكاس و تأثر هرگز تكرار نميشود ؟ با نظر به علوم روانشناسى و شناختشناسى حرفهاى اين سؤالات به پاسخ مورد اتفاق نظر نميرسد . ولى از ديدگاه فلسفه ميتوان حل آنها را چنين منظور نمود :
شاخ آتش را بجنبانى به ساز
در نظر آتش نمايد بس دراز
اين درازى خلقت از تيزى صنع
مينمايد سرعتانگيزى صنع
مولوى و چنين بگوئيم كه سرعت انتقال صورتهايى از موضوع ( ماه ) در حديست كه يك صورت احساس ميشود .
