انتقادى از سخن كانت
فروغى در بيان تفكرات كانت ميگويد : كانت گفته است : « نسبت دادن آغاز علم به خدا شوخچشمى است ، و اما اينكه پايان علم خداست ، حق است »
[ 292 ]
ما گفتگوئى كه در اين مسئله با كانت ميتوانيم داشته باشيم ، اينست كه مقصود شما از علم چيست ؟ آيا مقصود شما انعكاس محض صورى از اشياء در ذهن انسانها است ، شما چگونه ميتوانيد چنين پديده را علم بناميد در صورتيكه همه اجسام شفاف مانند آيينه قدرت انعكاس مزبور را دارند و با اينحال به آن انعكاسات علم نميگوئيد . و اگر مقصود شما از علم ، آگاهى به واقعيت بعنوان حلقهاى از همه حلقههاى زنجير عالم هستى است كه فقط با روشنائى روحى خاص قابل مشاهده و معلوم ميگردد ، بدون ترديد چنانكه پايان اين علم خدا است ، آغاز آن نيز از خدا است ، زيرا تا چنان روشنائى در درون آدمى بوجود نيايد ، ذهن آدمى نميتواند گام به فوق جهان هستى بگذارد و واقعيت منظور را در مجموع هستى دريابد .
