توضيح مترجم
آيت اللّه طالقانى در پايان مىگويد : از ستايش و ذكر اوصاف و آثار و افعال پروردگار شروع شد ، در قسمت دوّم : خلقت آسمانها و زمين و سيّارات و كلّيات را بيان فرمود ، در قسمت سوّم : انواع و اقسام ملائكه را شرح داد .
در قسمت چهارم : خلقت آدم و قواى معنوى او و جاى گرفتنش در بهشت و هبوط از آن به جهان ابتلاء را تذكر داد .
در قسمت پنجم : بعثت انبياء را براى نشان دادن راه صعود به انسانها و برگرداندن آنان به بهشت موعود بيان كرد .
در قسمت ششم : اشاره به حقيقت حجّ فرموده كه دروازه بهشت و تذكّريست از نشانهاى موقعيّت اوليه آدم قبل از هبوط ، تا با انجام مناسك حج سر منزل اول را متذكر شود ،
و حقيقت خود را كه بواسطه رنگهاى محيطى و تأثيرات ميراثى و اجتماعى و لباسهاى تصنعى فراموش شده به ياد آرد :
اين ساختمان و اساس را خداوند قبله قرار داد و توجه بدان را واجب كرد تا آدمى نقشه زندگى خود را از روى آن ترسيم كند ، و هدف خلقت خود را به فراموشى نسپارد و چون تشنهكامان و بىپناهان بدان خانه روى آرد . اين خانه و مناسكش نشانههاييست كه انسان را از تحت تأثير مؤثّرات مختلف آزاد مىنمايد ، تا فقط در برابر قدرت و عزّت خداوند خاضع شود . مردمى را خداوند برگزيده كه داراى گوش شنوا و چشم بينا و هوش سرشارند تا دعوت خدا و بانگ انبياء را در اين بيابان آرام بشنوند ، در خانه و كوه و سنگ و فراز و نشيب آن موقف انبياء و مردان اصلاح را بنگرند . و خود را به ملائكه طواف كننده كه مدبّران جهانند شبيه كنند تا متدرّجا خود به اخلاق و كردار ملك شوند . در اين سفر سودهايى از درك حقايق و آشنايى به اسرار و رموز و قوّت ايمان و عزم به دست آرند ، تا از آلودگان به محيطهاى پست و بيخبران از خبرهاى بزرگ دستگيرى كنند . اين حجّ را خداوند مانند پرچم بزرگ اسلام قرار داد تا مسلمانان بدان نگران باشند و در تحكيم آن بكوشند ، و پناهگاهى از غفلتها و لغزشهاست كه همه آتشها از اين دو افروخته مىشود . خداوند آن را فريضه واجب قرار داد و اعزام نمايندگان اسلامى را بدين دربار هر سال سرنوشت ساخته است .
[ 88 ]
1 التّوحيد و الخلق
فمن خطبة له عليه السّلام يذكر فيها ابتداء خلق السّماء و الأرض و خلق آدم عليه السّلام
