نمی‏دانم و برخوردم آنطور كه بايد ، ثابت و محقق و روشن نيست ، نمی‏گويم‏
. در مقابل مردم تظاهر به دانستن مطلبی كه هنوز آن را برای خودم توجيه‏
نكرده‏ام ، نمی‏كنم .
در ذيل اين آيه در مجمع البيان از عبدالله بن مسعود روايت شده است كه‏
« ايها الناس من علم شيئا فليقل » ( 1 ) ای مردم ، كسی كه چيزی را
می‏داند پس بگويد ، « و من لم يعلم » ( 2 ) و كسی كه چيزی را نمی‏داند
« فليقل الله اعلم » (3) بگويد خدا داناتر است . « فان من العلم ان يقول‏
لما لا يعلم الله اعلم » ( 4 ) يكی از علمها همين است كه انسان علم به‏
عدم علم خودش داشته باشد ، جاهل بسيط باشد ، لااقل بداند كه نمی‏داند (
خود بداند كه نداند ) اعتراف كردن به اين مطلب ، خودش يك درجه از علم‏
است . عبدالله بن مسعود ، بعد اين آيه را خواند : فان الله تعالی قال‏
لنبيه ، « قل ما اسئلكم عليه من اجر و ما انا من المتكلفين »( 5 ) معلوم‏
می‏شود عبدالله بن مسعود كه از صحابه بزرگوار رسول اكرم است ، از جمله :
ما انا من المتكلفين ، اين مطلب را استفاده كرده كه هر كسی هر چه می‏داند
به مردم بگويد ، و آنچه را نمی‏داند ، بگويد كه نمی‏دانم .
ابن جوزی كه از خطبای معروف است ، بالای يك منبر سه پله‏ای بود .
ظاهرا زنی آمد و مسئله‏ای از او پرسيد ، گفت نمی‏دانم . گفت تو كه‏
نمی‏دانی چرا سه پله بالاتر رفته‏ای ؟ گفت اين سه پله كه بالاتر رفته‏ام برای‏
آن چيزهايی است كه من می‏دانم و شما نمی‏دانيد ،

پاورقی :
5 - 4 - 3 - 2 - 1 - مجمع البيان ج 8 ص . 486

245