ضرورت تفكر در هر دو قلمرو انسان و جهان
در تعريف انديشه و تفكر اختلاف زيادى ميان متفكران وجود ندارد و ميتوان گفت : اغلب آنان در يك جامع مشترك براى تفكر اتفاق نظر دارند .
اين جامع مشترك عبارتست از فعاليت هدفدار ذهن از مقدمات روشن رو به قضايايى كه درك و دريافت آنها هدف تلقى شده است . اهميت تفكر در اسلام بقدريست كه نميتوان ما فوق آنرا تصور كرد . آيات مربوط به لزوم تفكر براى يك انسان آگاه كه خواهان « حيات معقول » است ، در هفده مورد آمده است . از آنجمله :
1 اِنَّ فى خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ الَّليْلِ وَ النَّهارِ لَآياتٍ لِأُولىِ الْأَلْبابِ . الَّذينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ فى خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ 1 ( در آفرينش آسمانها و زمين و تعاقب شب و روز براى صاحبان عقول آياتى است . اين صاحبان عقول كسانى هستند كه خدا را در حال قيام و نشستن و موقعيكه بر پهلو افتادهاند ، بياد ميآورند و در آفرينش آسمانها و زمين مىانديشند [ و ميگويند : ] اى پروردگار ما ، [ جهان باين عظمت را با اين آيات ] باطل نيافريدهاى ، پاكيزه پروردگارا ، ما را از عذاب آتش محفوظ بدار .
2 وَ هُوَ الَّذى مَدَّ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ فيها رَواسِىَ وَ اَنْهاراً وَ مِنْ كُلِّ الثَّمَراتِ جَعَلَ فيها زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ يُغْشىِ اللَّيْلَ النَّهارَ اِنَّ فى ذلِكَ لَآياتٍ لَقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ 2
-----------
( 1 ) آل عمران 190 و 191 .
-----------
( 2 ) الرعد آيه 3 .
[ 270 ]
( و آن خدائيست كه زمين را بگسترانيد و در آن كوهها و چشمهسارها قرار داد و از هر گونه ميوهها جفت جفت آفريد ، شب را بروز پوشانيد . در اين حقايق آياتى است براى مردمى كه مىانديشند ) .
3 اَ وَ لَمْ يَتَفَكَّرُوا فى اَنْفُسِهِمْ ما خَلَقَ اللَّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما اِلاَّ بِالْحَقِّ وَ اَجَلٍ مُسَمّىً وَ اِنَّ كَثيراً مِنَ النَّاسِ بِلِقاءِ رَبِّهِمْ لَكافِرُونَ 1 ( آيا در درون خود نينديشيدهاند كه خدا آسمانها و زمين و آنچه را كه ميان آنها است نيافريده است مگر بر مبناى حق و براى مدت معينى ، وعده فراوانى از مردم به ديدار پروردگارشان كافرند ) .
