تقليد ناشى از جاذبيت قالبهائى كه واقعيتها بوسيله آنها منعكس ميشوند
اگر چه زيبائى و جاذبيت قالبها در ارائه واقعيتها بسيار مطلوب و مفيد است ، در عين حال براى مردم معمولى كه از قدرت تشخيص قالب و محتوا محرومند و بيشتر جاذبيت و زيبائى قالبها در آنان اثر ميكند ، بسيار حساس و خطرناك ميباشند . در دو بيت زير بعنوان نمونه دقت فرماييد :
راه هموار است و زيرش دامها
قحطى معنا ميان نامها
[ 34 ]
لفظها و نامها چون دامها است
لفظ شيرين ريگ آب عمر ما است
مولوى با توجه دقيق و تتبع لازم در سرگذشت گيرندگىهاى بشرى و بررسى كافى در آنچه كه بشر گرفته و از چه كسانى گرفته و چگونه گرفته است ، با مسائل فوق العاده شگفت انگيزى روبرو ميشويم از آنجمله :
الف مىبينيم كه واقعيتهائى ناقص و نارسا با زيبائيهاى جالب هنر بيان و تجسيم و تصوير ، بجاى واقعيتهاى كامل و منطقى صد در صد براى مردم قابل هضم نمودهاند . بعنوان مثال : يك قدرت پرست خود خواه با اين گونه جملات « اگر ما با احترام به قانون طبيعت قوى الاراده بودن خود را بر ديگران اثبات نكنيم و پيروز نشويم ، ديرى نميگذرد كه حيوانات وحشى ما را متلاشى ميكنند و سپس ميكربها هم آن حيوانات را از پاى در ميآورند ، در نتيجه زمين فقط جايگاه زندگى ميكربها ميگردد . » شناختهاى خاصى درباره طبيعت و انسان و قانون و احترام در مغز مردم بوجود آورده آنانرا تا پايمال شدن در ميدان كارزار تحريك و بسيج نموده است .
درست دقت كنيد : « احترام » چه قالب زيبائى براى نشان دادن يكى از عالى ترين پديدههاى روانى ما انسانها ؟ اين همان پديده است كه قلمرو آدميان را از ديگر جانوران جدا ميسازد . آرى احترام به قانون مثبت و شخصيت سازنده ، از بزرگترين عوامل زندگى با « حيات معقول » است . حالا به كلمات ديگر اين گوينده مبتلا به بيمارى قدرت توجه فرمائيد . « قانون طبيعت » البته قانون طبيعت بسيار با اهميت است ، و ما با شناخت همين قانون و بهره بردارى منطقى از آن است كه ميتوانيم « از حيات معقول » برخوردار شويم . اما مقصود از اين قانون طبيعت چيست ؟ آيا مقصود اينست كه زمينها را براى كشت و كار آماده كنيم تا مواد غذايى انسانها را تهيه نمائيم ؟ گلها و رياحين را با اصول و قوانين علمى كه طبيعت آموزنده بما تعليم ميدهد ، بكاريم و تربيت
[ 35 ]
كنيم و از راه زيبائى ديدگاه حسى ، ناگوارىها و زجر و ناراحتىهاى روانى بشر را تقليل بدهيم ؟ صنعت و هنر را براى آسايش و تقويت مغزى و روانى انسانها تقويت و ترويج كنيم ؟ كودكان و فرزندان خود را با در نظر گرفتن عالىترين قوانين طبيعت برونى و درونى تعليم و تربيت نمائيم ؟ نه خير مقصود گوينده اين قوانين نيست ، بلكه خود او با كمال صراحت توضيح ميدهد كه اين قانون عبارتست از تقويت و اجراى اراده و قدرت براى پيروزى بر ديگر انسانها براى چه ؟ مگر ديگر انسانها چيستند و چه كارى كردهاند كه مستحق شكست در برابر اراده و قدرت شما گشتهاند ؟ براى اينكه اگر ما آنانرا از پاى در نياوريم ، آنان ما را از پاى در ميآورند . اين گوينده با استفاده از كلمه زيباى « احترام » و با بكار بردن كلمه قانون طبيعى كه استحكام و ضرورت خود را بر همه مغزهاى بشرى اثبات كرده است ، همچنين با استدلال به لزوم جلوگيرى از فنا و نابودى كه خود مستند به همين تفسير قانون طبيعت است ، مغز و روان مردم جامعه را تسخير نموده براى كشتن پنجاه و پنج ميليون انسان آماده نموده است . در صورتيكه اگر بجاى كلمات و جملات فوق چنين ميگفت : كه قدرت و خود خواهى نميگذارد من آرام بنشينم ، بايد جوامعى را تحريك كنم و از خانه و زندگى و وطنشان آواره بسازم و ميلياردها انرژى مغزى و عضلانى و مادى را مستهلك نمايم و در ميدان نبرد كه مرز زندگى و مرگ است ، با ديگران روياروى هم قرار بگيريم و من قدرت و اراده خود را بكار بيندازم و آنانرا با شكست مواجه نمايم ، تا بتوانم در موقعيكه در آيينه بخود مينگرم به صورت انسانى بنگرم كه خود خواهيش اشباع شده است بينوا اين انسان كه جاذبيت قالبهاى لفظى ميتواند او را از روى خاك بزير خاك منتقل نمايد و دليلى هم جز اين نداشته باشد كه گويندههاى ما خيلى خوب سخن ميگويند .
ب معمولا در هر جامعهاى قالبهائى براى نشان دادن واقعيات رواج پيدا ميكند كه روحيه انعكاس محض و پذيرش تقليدى را در مردم آن جامعه
[ 36 ]
تشديد ميكند . اين واقعيات گاهى از سنخ مفاهيم سياسى است مانند آزادى كه ممكن است در هر قالبى كه ريخته شود و با هر هدفى كه مطرح گردد و با هر تفسير و توجيهى كه بكار برده شود ، در ذهن آدمى منعكس و مورد پذيرش بيچون و چرا واقع گردد ، در اين موارد است كه يكه تازان شهرت طلبى و مقام پرستى و مال دوستى وارد ميدان عمل ميشوند و شناختهاى تقليدى محض را در مغزهاى ساده لوحان وارد ميسازند و به مقاصد خود ميرسند . و ممكن است آن واقعيات از سنخ مفاهيم علمى بوده باشد ، مانند اصطلاحات جامعه شناسى و روانشناسى و غيره كه ميتوانند مغزهاى ساده لوحان و دانش پژوهان تازه كار را بدنبال خود بكشند ، بدون اينكه معانى واقعى و دلايل و انتقادهايى را كه بر آنها وارد است درك كنند . فقط كافى است كه بكار بردن آن اصطلاحات ، بيان كننده روشنفكرى و اطلاع آنان از حقايق جديد بوده باشد .
ج قالب گيرىهايى كه نشان دهنده آرمانهاى يك جامعه پيروز و يا داراى ضربههاى شكننده تفكرات و مقاومت حريف بوده باشد . مخصوصا اگر گوينده از هنر طنزگوئى هم برخوردار بوده باشد . نوشتههاى امثال سارتر و راسل چه در قلمرو علم و معرفت و چه در مسائل اجتماعى و سياسى پر از اينگونه قالب گيريها است . خودباختگانى هستند كه بمنزله پل انتقال فرهنگهاى اقوياء بر جوامع متوسط و معمولى دست به كار ميشوند . ميتوانند با اين نوع قالب گيريها و جمله بنديها قدرت تفكر را از مغز مردم اينگونه جوامع سلب كنند و يا آنرا تضعيف و سپس بطرف آرمانهاى اقويا بكشانند . در دوران ما كه صنعت در مغرب زمين بقدر قابل ملاحظهاى پيشرفت نموده است ، با چنين پديدهاى روبرو هستيم ، بعنوان مثال : شما اگر بخواهيد بر تفكرات طرف غلبه كنيد ،
ميتوانيد با چند عدد اصطلاح غربى مانند اپورتونيست بجاى ( فرصت طلب ) ،
رآل بجاى ( واقع و واقعيت ) پروسه ( بجاى يك جريان منظم ) سوبژكتيو بجاى ( ذهنى ) اوبژكتيو بجاى ( موضوعى ) كنسيانس ( بجاى خود هشيارى )
[ 37 ]
طرف را آماده پذيرش بيچون و چراى گفتههاى خود بنماييد . بنظر ميرسد اين عامل تقليد يكى از خطرناكترين عوامل شكننده قدرت تفكر است كه ممكن است انسانها را تا سرحد خود باختگى كامل تنزل بدهد . در اينجا اشتباه نشود ، زيرا ما مخالف بكار بردن اصطلاحات خارجى در موارد ضرورى نيستيم و اين يك تعصب ويرانگر است كه ما لغت پرست بوده و عاشق لغت مخصوصى باشيم بلكه بالعكس ما معتقديم كه اگر لغتى قالب كاملا مناسبى براى يك معنى بوده باشد ، و لغت ديگرى نتواند در ارائه معنى به پايه آن برسد . بايد همان لغت بكار برده شود ، اگر چه لغت آن جامعه نباشد . ولى از اين تجويز نبايد زبان خاص جامعه را بى اعتبار كرده و شايستگى آنرا از بين ببرد . و با نظر به اهميت الفاظ در ابراز مفاهيم در يك جامعه ، ميتوان گفت : كه يكى از عوامل زوال فرهنگها تحميل لغات و تركيبات لفظى و دگرگون ساختن لهجه و طرز اداى كلمات و جملات است كه تدريجا موجب تغيير يافتن خود معانى و مفاهيم ميگردد .
