8 تدبر

از عمليات بسيار ضرورى و مفيد ذهن ، عمل تدبر است . اين كلمه معمولا در عاقبت انديشى‏ها بكار ميرود و خود نوعى از انديشه است كه در پيش بينى و دقت در غايت‏ها و پايانها و بطور كلى آنچه كه از آينده ميرسد و در معرفت و عمل عينى آدمى « در حيات معقول » اثرى مثبت يا منفى دارد ضرورت پيدا ميكند . اين عمل ذهنى براى كسانيكه ميخواهند در اين دنيا زندگى با محاسبه و خردمندانه‏اى داشته باشند ، ضرورى است و بهمين جهت است كه چنانكه « در شناخت از ديدگاه قرآن » خواهيم ديد از اهميت مخصوصى برخوردار است .

براى آن انسان كه وحدت شخصيت با وحدت هدف اعلاى زندگى مطرح است ،

محاسبه در واقعيتها و رويدادهاى آينده كه مانند حلقه‏هاى زنجير پيوسته بگذشته و حال است فقط با ايجاد رابطه هماهنگ ميان آن حلقه‏ها است كه حيات آدمى قابل تفسير معقول ميباشد . شرايط تدبر صحيح بسيار با اهميت است . از آنجمله :

الف تشخيص دقيق درباره اصول و قوانين زندگى كه از پايدارى مطلق يا نسبى برخوردارند .

ب استقراء صحيح احتمالات كه غالبا براى تشخيص رويدادهايى كه بوجود آمدن آنها قطعى و يا مورد اطمينان است ، بوجود ميآيند .

ج ملاحظه پيش آمدن حوادث غير قابل محاسبه و يا محاسبه نشده كه

[ 94 ]

پيش بينى‏ها را بطور فراوان دچار اختلال ميسازند .