قسم چهارم آياتى كه استناد علم و معرفت را بخداوند با وساطت واسطهها بيان ميكند .
اين واسطهها به دو نوع عمده تقسيم ميگردند :
نوع يكم آيات فراوانى است كه با بيانات گوناگون ، هدف خلقت وسايل درك و شناخت را مانند حواس و عقل و قلب شناخت و معرفت معرفى ميكند : از آنجمله :
4 وَ اللَّهُ اَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ اُمَّهاتِكُمْ لا تَعْلَمُونَ شَيْئاً وَ جَعَلَ لَكُمْ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ 1 ( و خداوند شما را از شكمهاى مادرانتان بيرون آورد ، در حاليكه شما چيزى نميدانستيد ، و براى شما گوش و چشمان و دلها قرار داد ، باشد كه سپاسگزار باشيد ) .
يعنى شما فرزندان آدم ، جاهل به دنيا ميآييد ، ولى براى شما وسايل درك آفريده است كه با آن وسايل از نعمت عظماى شناخت و معرفت برخوردار شويد و سپاسگزار باشيد .
نوع دوم آياتى است كه تقوى و تصفيه روحى را وسيله لطف الهى براى اعطاى شناخت و معرفت بيان ميدارد ، مانند .
5 وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ يُعَلِّمْكُمُ اللَّهُ 2 ( بخدا تقوى بورزيد ، خدا شما را تعليم خواهد نمود ) .
و همچنين آن آياتى كه اعطاى حكمت را براى انبياء و ديگر رشد يافتگان مانند لقمان معلول حد اعلاى تقوى و وارستگى و تأدب و تخلق آنان به اخلاق اللّه معرفى مينمايد . چنانكه حصول شناخت در مشتى مواد طبيعى مستند بخدا است ،
همچنين پايان شناخت و اصل اساسى آن كه بتواند معنائى پيدا كند ، خدا است .
آيات متعددى اين مطلب را تذكر داده است . از آنجمله :
1 وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى يُؤْفَكُونَ 3 ( و اگر از آنان سئوال كنى كه كيست آسمانها و
-----------
( 1 ) النحل آيه 78 .
-----------
( 2 ) البقره آيه 282 .
-----------
( 3 ) عنكبوت آيه 61 .
[ 219 ]
زمين را آفريده و آفتاب و ماه را مسخر كرده است ، خواهند گفت : خدا است .
پس به كجا منحرف ميشوند ) .
اين مطلب در سوره العنكبوت آيه 63 و لقمان آيه 25 و الزمر آيه 83 و الزخرف آيه 87 نيز آمده است كسانيكه در تحقيق مكتبهاى جهان بينى واقعا غوطهور شدهاند ميدانند كه شناخت عميق و همه جانبه جهان ، بدون استناد آن به خداوند جهان آفرين امكان پذير نيست . . ميدانند كه با فرض نبودن آفريننده براى اين جهان توانائى پاسخ هيچ سئوالى را بطور كامل درباره جهان نخواهند داشت .
