نتيجه يكم مقصود از ديدن فقط ارتباط چشم با ديدنيها نيست
زيرا آنچه كه در جريان رويدادهاى عالم طبيعت ديده ميشود ، يعنى چشم با آنها ارتباط طبيعى برقرار ميكند ، خود رويدادها است . با اينحال خداوند متعال در بعضى از آيات مورد بحث ( شماره 1 و 2 و 3 و 4 و 5 و 9 و 10 و 11 و 13 ) حقايقى را قابل رويت تذكر ميدهد كه با چشم طبيعى قابل ديدن نيستند . مثلا جريان منى و انزال آن يك رويداد طبيعى است كه ديده ميشود ، و خالقيت خداوند قابل مشاهده عينى نيست . بنا بر اين ، منظور از اين رؤيت ، دو مطلب است :
يك رؤيت و ديدن نظم حاكم بر جميع موجودات كه منشاء انتزاع قانون ميباشد و چون اين نظم در ذات خود موجودات نيست ، پس بالضروره ايجاد كننده نظم فقط مشيت الهى است ، لذا خالقيت خداوندى در همه جريانات طبيعى قابل ديدن است و بهمين جهت است كه در آياتى فراوان از قرآن دستور به ديدن آيات خداوندى ميدهد . همچنين با ديدن نظم و قانون در جهان هستى است كه
-----------
( 1 ) الزلزال آيه 7 و 8
-----------
( 2 ) فصلت آيه 53 .
-----------
( 3 ) النمل آيه 93 .
[ 265 ]
علم خداوندى بهمه موجودات ثابت ميشود و قابل رؤيت ميگردد . دو رؤيت با بينائى درونى است كه گاهى فعاليت وجدانى و قلبى نيز ناميده ميشود .
