از روى جهل و پس از شناخت واقعيتها به مجادله و كاوشهاى حرفهاى نپردازيد
حقيقت آن نيست كه بعضى گمان ميبرند كه اگر علم و معرفت بمرحله شناخت واقعيت برسد ، محال است كه آن شناخت ناديده گرفته شود و هيچگونه تأثيرى مثبت در حيات انسانى بوجود نياورد ، بلكه آنچه كه مشاهده ميشود در مواردى فراوان ، واقعيت عكس اين گمان است ، يعنى براى خيلى از انسانها شناخت واقعيت دست ميدهد ، و نه تنها اثرى مثبت در عقيده و عمل آنان بوجود نميآورد ، بلكه براى توجيه خواستههاى خودخواهانه خود يا براى رها نكردن اصول پيش ساختهاى كه در درونشان رسوب كرده است به لجاجت با آن واقعيتهاى شناخته شده نيز برميخيزند . آياتى فراوان در قرآن مجيد اين لجاجتها و جدل بازيها را بشدت محكوم مينمايد . از آنجمله :
1 يُجادِلُونَكَ فىِ الْحَقِّ بَعْدَ ما تَبَيَّنَ كَأَنَّما يُساقُونَ اِلىَ الْمَوْتِ وَ هُمْ يَنْظُرُونَ 2 [ آن تبهكاران ] ( درباره حق پس از آنكه آشكار شده است
-----------
( 1 ) الاعراف آيه 36 .
-----------
( 2 ) الانفال آيه 6 .
[ 136 ]
با تو به مجادله مىپردازند ، گوئى آنان بطرف مرگ رانده ميشوند در حاليكه مىنگرند .
2 وَ لَقَدْ صَرَّفْنا فى هذاَ الْقُرْآنِ لِلْنَّاسِ مِنْ كُلِّ مَثَلٍ وَ كانَ الْأنْسانُ اَكْثَرَ شَيئٍ جَدَلاً 1 ( ما در اين قرآن از هر مثلى آورديم و توضيح داديم و انسان [ در ميان ساير موجودات ] فراوانترين جدل كننده است ) .
3 وَ ما نُرْسِلُ الْمُرْسَلينَ اِلاَّ مُبَشِّرينَ وَ مُنْذِرينَ وَ يُجادِلُ الَّذينَ كَفَرُوا بِالْباطِلِ لِيُدْحِضُوا بِهِ الْحَقَّ وَ اتَّخَذُوا آياتى وَ ما اُنْذِرُوا هُزُواً 2 ( و ما پيامبران را نميفرستيم مگر اينكه آنان بشارت دهنده و تهديد كنندگانى هستند و آنانكه كفر ورزيدهاند با دستاويز قرار دادن باطل به جدل مىپردازند ، تا بوسيله آن حق را محو نمايند ، آنان آيات مرا و تهديدات را به استهزاء ميگيرند ) 4 وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فىِ اْللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطانٍ مَريدٍ 3 ( و بعضى از مردم كسانى هستند كه درباره خدا بدون علم به مجادله ميپردازند و از هر شيطان خبيث پيروى ميكنند ) .
5 وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فىِ اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا كِتابٍ مُنير 4 ( و از مردم كسانى هستند كه درباره خدا بدون علم و راهيابى و كتاب روشنگر به مجادله ميپردازند ) .
6 اَ لَمْ تَرَوْا اَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ ما فى السَّماواتِ وَ ما فىِ الْأَرْضِ وَ اَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظاهِرَةً وَ باطِنَةً وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فى اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا كِتابٍ مُنيرٍ 5 ( آيا نمىبينيد كه خداوند آنچه را كه در آسمانها و در
-----------
( 1 ) الكهف آيه 54 .
-----------
( 2 ) الكهف آيه 56 .
-----------
( 3 ) الحج آيه 3 .
-----------
( 4 ) الحج آيه 8 .
-----------
( 5 ) لقمان آيه 20 .
[ 137 ]
زمين است براى شما مسخر نموده و نعمتهاى ظاهرى و باطنىاش را براى شما تكميل كرده است و از مردم كسانى هستند كه درباره خدا بدون علم و راهيابى و كتاب روشنگر جدال مينمايند ) .
7 وَ يَعْلَمُ الَّذينَ يُجادِلوُنَ فى آياتِنا ما لَهُمْ مِنْ مَحيصٍ 1 ( و آنانكه در آيات ما مجادله مينمايند ، ميدانند كه براى آنان چارهاى نيست ) 8 ما يُجادِلُ فى آياتِ اللَّهِ اِلاَّ الَّذينَ كَفَروُا فَلا يَغْرُرْكَ تَقَلُّبُهُمْ فىِ الْبِلادِ 2 ( مجادله نميكند در آيات خداوندى مگر آنانكه كفر ورزيدند ، و گردش و جولان آنان در شهرها ترا نفريبد ) 9 اَلَّذينَ يُجادِلوُنَ فى آياتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطانٍ اَتاهُمْ كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ وَ عِنْدَ الَّذينَ آمَنُوا كَذلِكَ يَطْبَعُ اللَّهُ عَلى كُلِّ قَلْبِ مُتَكَبِّرٍ جَبَّارٍ 3 ( آنانكه بدون سلطه ( مجوز ) ى كه براى آنان آمده باشد ، در آيات خداوندى مجادله ميكنند ، در نزد خدا و مردم با ايمان مورد نفرت بزرگى هستند ، بدينسان خداوند بر قلوب هر متكبر جبار مهر ميزند ) 10 وَ اِذا رَأَيْتَ الَّذينَ يَخُوضُونَ فى آياتِنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى يَخُوضُوا فى حَديثٍ غَيْرِهِ . . . 4 ( و هنگاميكه كسانى را ديدى كه در آيات ما فرو ميروند ، از آنان اعراض كن ، تا در داستان ديگرى وارد شوند ) .
11 لا يُسْئَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْئَلُونَ 5 ( خداوند از كارى كه ميكند ،
مسئول نيست ، ولى آنان مسئولند ) .
12 ما سَلَكَكُمْ فى سَقَرٍ . قالوُا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلّينَ . وَ لَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكينَ وَ كُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخائِضينَ . 6 [ از گنهكاران پرسيده ميشود : ] شما را چه صفاتى به دوزخ برد . ميگويند : ما از نماز گذاران نبوديم و بينوا
-----------
( 1 ) الشورى آيه 35 .
-----------
( 2 ) المؤمن آيه 35 .
-----------
( 3 ) الانبياء آيه 23 .
-----------
( 4 ) المؤمن آيه 5 .
-----------
( 5 ) الانعام آيه 68 .
-----------
( 6 ) المدثر آيه 42 تا 45 .
[ 138 ]
را اطعام نميكرديم و با آنانكه در مسائل لا ينحل فرو ميرفتند فرو ميرفتيم ) 13 وَ جَحَدوُا بِها وَ اسْتَيْقَنَتْها اَنْفُسُهُمْ 1 ( آيات ما را انكار كردند ، در صورتيكه درون آنان به آن آيات يقين كرده بود )
